Η συζήτηση για την αξιοποίηση της βιομάζας βρίσκεται και πάλι στην επικαιρότητα, με αφορμή τα θέματα έγκρισης μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο Περιφερειακό Συμβούλιο (ΠΣ). Δυστυχώς η συζήτηση έχει επικεντρωθεί στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και λιγότερο στο ποιος ωφελείται και ποιος επιβαρύνεται. Ακόμη πιο σημαντικό αγνοείται η ανάγκη για συνολικό ενεργειακό σχεδιασμό.
Μέχρι σήμερα το ΠΣ έχει εγκρίνει (πάντα κατά πλειοψηφία, όχι ομόφωνα) πολλές επενδύσεις όχι μόνο καύσης βιομάζας, αλλά και άλλων μονάδων, κυρίως φωτοβολταϊκών σε χωράφια και λίγων αιολικών. Συνολικά υπάρχουν δύο κοινά χαρακτηριστικά:
1. Οι μονάδες δεν εντάσσονται σε κάποιο ενεργειακό σχεδιασμό, αλλά είναι άτακτα διασκορπισμένες, σύμφωνα με τις προτιμήσεις των μεμονωμένων ιδιωτικών εταιρειών. Το κόστος αυτής της άναρχης ανάπτυξης θα κληθούμε και πάλι να πληρώσουμε εμείς.
2. Όλες οι μονάδες αξιοποιούν έναν τοπικά διαθέσιμο πόρο, με μικρό όφελος για τις τοπικές κοινωνίες και συχνά με σημαντική περιβαλλοντική επιβάρυνση. Δεν γνωρίζουμε γιατί οι μονάδες αυτές δεν μπορούν να αποτελούν συνεταιριστικές μονάδες, σε όφελος των τοπικών κοινωνιών, όπως ήδη έχουμε τα παραδείγματα στην Βατσουνιά Μουζακίου (μικρό υδροηλεκτρικό) και στην Καρδίτσα (ΕΣΕΚ).
Ένα σχέδιο αξιοποίησης σε όφελος των τοπικών κοινωνιών και του περιβάλλοντος
Σε πολλές περιπτώσεις οι τοπικές κοινωνίες αντιδρούν δίκαια σε μονάδες βιομάζας λόγω της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από την καύση. Γνωρίζουμε ότι η υπολειμματική βιομάζα (αγροτική, δασική, αστική και βιομηχανική) αποτελεί σημαντικό ενεργειακό και βιολογικό πόρο τον οποίο οφείλουμε να διαχειριστούμε. Δεν αρκεί όμως απλά να υποκαταστήσουμε την πρώτη ύλη από ενεργειακές καλλιέργειες με υπολειμματική βιομάζα. Πρέπει ωστόσο να απαντήσουμε στα εξής ερωτήματα. Πώς εντάσσεται αυτό στο σύστημα παραγωγικών δραστηριοτήτων της υπαίθρου; Με ποιες δομές και ποια κοινωνικά υποκείμενα; Και –το σημαντικότερο– πώς από τη σημερινή κατάσταση θα φτάσουμε στο οραματικό μέλλον;
Στο πρώτο ερώτημα, η απάντηση ξεκινά από την ανάλυση των ενεργειακών αναγκών στην κατοικία και τη μεταποιητική δραστηριότητα. Ένα σημαντικό μέρος μπορεί και πρέπει να καλυφθεί από γεωθερμία και ηλιακή ενέργεια, ενώ τα χαρακτηριστικά ορισμένων ενεργειακών αναγκών δίνουν το προβάδισμα στη χρήση βιομάζας. Η συνεχής τεχνολογική εξέλιξη δίνει συνεχώς νέες δυνατότητες στην αξιοποίηση της υπολειμματικής βιομάζας, αλλά εδώ εστιάζω στην πιο απλή, τη συλλογή και πρώτη μεταποίηση σε στερεά μορφή (pellets ή briquettes) ή σε βιοαέριο (για τα αστικά και κτηνοτροφικά λύματα με παράλληλη παραγωγή κομπόστ και θερμότητας). Με την αξιοποίηση αυτών των ροών ΑΠΕ έχουμε εξοικονόμηση στην εισαγωγή ενέργειας στην τοπική οικονομία, μείωση του ενεργειακού κόστους και αύξηση της τοπικά προστιθέμενης αξίας και των θέσεων εργασίας.
Για την αξιοποίηση της υπολειμματικής βιομάζας στη γεωργία απαιτείται η λειτουργία μικρών επιχειρήσεων (συνεταιρισμών εργαζομένων) που θα συλλέγουν τη βιομάζα από τους αγρούς («καθαρίζοντάς» τους δίχως επιβάρυνση για τους αγρότες), θα τη μεταποιούν σε στερεά μορφή και θα την παρέχουν μαζί με τον κατάλληλο εξοπλισμό σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, βάση συμβολαίων. Υπολογίζεται ότι οι τελικοί χρήστες θα εξοικονομούν τουλάχιστον 30%-40% σε ενεργειακό κόστους – μπορεί και περισσότερο.
Στην παραπάνω περιγραφή περιγράφονται σαφώς και οι μορφές και τα κοινωνικά υποκείμενα που θα συμμετέχουν σε αυτές: εργαζόμενοι, αγρότες, κτηνοτρόφοι. Το κοινωνικο-τεχνικό σύστημα επεκτείνεται και στους παραγωγούς και εγκαταστάτες εξοπλισμού, τους μελετητές κλπ. Παράλληλα πρέπει να αναπτυχθεί και η τεχνολογική ικανότητα των παρόχων τεχνολογίας, μέσω στοχευμένων προγραμμάτων τεχνολογικής ανάπτυξης στον τομέα του εξοπλισμού, ενισχύοντας δραστηριότητες για βελτίωση του εξοπλισμού και μείωση των ρύπων από συνεργασίες μικρομεσαίων επιχειρήσεων και ερευνητικών φορέων (Πανεπιστήμιο, ΤΕΙ, ΕΘΙΑΓΕ, ΚΑΠΕ), ώστε να αναπτυχθεί και το αντίστοιχο παραγωγικό σύμπλεγμα στη Θεσσαλία.
Προφανώς απαιτείται ενημέρωση και εκπαίδευση. Το πιο ισχυρό εργαλείο όμως είναι το παράδειγμα. Πέρα από την ένταξη συγκεκριμένων δράσεων στα προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ, μια λύση είναι να αξιοποιηθούν και νέα χρηματοδοτικά εργαλεία και μηχανισμοί. Ένα από αυτά είναι να αξιοποιηθεί ένα Περιφερειακό Αναπτυξιακό Ταμείο και Πιστωτικοί Συνεταιρισμοί ή Συνεταιριστικές Τράπεζες που θα συμμετέχουν στο αρχικό κεφάλαιο με ένα σαφές πρόγραμμα αποχώρησης με τη μεταβίβαση της συμμετοχής στους συνεταιριζόμενους (εργαζόμενους, παραγωγούς κ.λπ.). Αντίστοιχα μοντέλα μπορούν να υλοποιηθούν και στις περιπτώσεις της παραγωγής ενέργειας από γεωθερμία, ηλιακή ενέργεια, μικρά υδροηλεκτρικά και κυματική ενέργεια στα παράλια και στις Σποράδες.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ
Περιφερειακός Σύμβουλος με το «Δρόμο Ανατροπής για τη Θεσσαλία»
