Με τίτλο “Κωνσταντινούπολη: Δύο Ήπειροι, μία Πόλη!”, η τρικαλινή φιλόλογος Λίλια Τσούβα, δημοσίευσε και ενίσχυσε την προσπάθεια της Τουρκικής εφημερίδας, της “Φωνής της Τουρκίας”, για την ενδυνάμωση της ελληνικής γλώσσας στην Τουρκία. Το κείμενο γράφτηκε τον περασμένο Ιούνιο.
Πόσο εύκολο είναι να γράψει κανείς για την Κωνσταντινούπολη, τη θρυλική πόλη που ενέπνευσε ποιητές και ζωγράφους, μουσικούς και συγγραφείς; Την ονόμασαν «Πόλη των πόλεων» και αναμφίβολα δεν είναι συνηθισμένη πόλη. Όσοι αγαπούν την περιήγηση και αφιερώνουν χρόνο και χρήμα για να γνωρίσουν ξένες χώρες και κουλτούρες υποστηρίζουν πως λίγες πόλεις στον κόσμο μπορούν να συγκριθούν μαζί της στην ομορφιά. Η πόλη, απλωμένη στις δύο πλευρές του Βοσπόρου, ανάμεσα σε δύο ηπείρους, κλέβει τις εντυπώσεις με την πρώτη ματιά
Δεν είναι όμως μόνον η φυσική της ομορφιά που την κάνει ξεχωριστή. Είναι και η πλουσιότατη ιστορία της. Η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη με έντονο πολυπολιτισμικό παρελθόν. Το συνθέτουν ρωμαϊκά, βυζαντινά και οθωμανικά χαρακτηριστικά που προέρχονται από τις αντίστοιχες εθνοτικές και θρησκευτικές κοινότητες που έζησαν στην πόλη. Είναι οι ίδιες που την προίκισαν με πλούσια στοιχεία, με αίγλη αιώνια. Δεν είναι τυχαίο ότι την έχουν ονομάσει «πόλη παλίμψηστο»· ακριβώς γιατί ποικίλες ομάδες μέσα στο χρόνο, διαφορετικές κάθε φορά, αναμιγνύουν συνεχώς και ζυμώνουν το χώρο μεταμορφώνοντάς τον, όπως συμβαίνει και στο παλίμψηστο, και με τη μέθοδο της επαναχρησιμοποίησης των υλικών του παρελθόντος διαμορφώνουν μια μοναδική πόλη, με οικουμενική γοητεία, που συμπυκνώνει ωστόσο πολλαπλές αντιθέσεις.
Η Πόλη έρχεται επομένως από το παρελθόν ντυμένη με πλούσια, γιορτινά φορέματα. Η αρχαία αποικία που ίδρυσαν οι Μεγαρείς με τη δωρική διάλεκτο τον 7ο αιώνα π.Χ. απέκτησε μεγάλη οικονομικοπολιτική σημασία, ελέγχοντας το εμπόριο της Ελλάδας με τις πόλεις της Μαύρης θάλασσας λόγω της καίριας γεωπολιτικής θέσης της. Είναι η ίδια που στα ρωμαϊκά χρόνια θα μετατραπεί σε Κωνσταντινούπολη, όταν ο ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος θα μεταφέρει την πρωτεύουσα του Ανατολικού ρωμαϊκού κράτους στο σημείο αυτό, δίνοντας στην ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία παράταση χιλίων χρόνων ζωής και η οποία, με ελληνική γλώσσα πια, αλλά και συγκερασμό αρχαιοελληνικών και χριστιανικών στοιχείων θα πορευτεί ένδοξα, ως βυζαντινή αυτοκρατορία, μέχρι να υποδουλωθεί στους Οθωμανούς Τούρκους, τον 15ο αιώνα .
Η σύγχρονη πόλη παρουσιάζει μια ξεχωριστή γοητεία. Αμιγώς μουσουλμανική πλέον, δεν παύει παραδόξως να αποτελεί πόλη των αντιθέσεων. Είναι μια αντιφατικού χαρακτήρα μητρόπολη, ρευστή, μα ωστόσο ιδιαίτερα γοητευτική. Στενά σοκάκια, ανατολίτικα παζάρια και χαμάμ έρχονται να συνταιριαστούν παράδοξα και αρμονικά με μεγαλοπρεπείς λεωφόρους, ουρανοξύστες, υπέροχα σύγχρονα καφέ και αίθουσες ζωγραφικής, αλλά και με οθωμανικά παλάτια, τζαμιά, χίπστερ γειτονιές και αγορές μπαχαρικών. Βγαλμένη μέσα απ’ τα όνειρα η Πόλη, σαν αισθησιακή γυναίκα που σε προσκαλεί σε ερωτική συνεύρεση, έρχεται να σε μαγέψει με τα πλούσια θέλγητρά της και συ αφήνεσαι, έτοιμος να της παραδοθείς. Παλλόμενη και ρευστή, σε διαρκή κίνηση, με το ανατολίτικο χρώμα της, σου κλέβει την καρδιά με την πρώτη ματιά.
Αυτό το ατελείωτο πλήθος ανθρώπων, το τόσο ετερόκλιτο που συνωστίζεται στους δρόμους και που μετακινείται συνεχώς σ’ αυτή την πόλη των 18.000.000 κατοίκων, την πολυπληθέστερη ευρωπαϊκή πόλη, δεν αφήνει ασυγκίνητο τον επισκέπτη. Οι αντιθέσεις τραβούν αμέσως την προσοχή. Γυναίκες με μαντήλες, με οριεντάλ ενδυμασίες κάθε λογής, συγχρωτίζονται με άλλες ντυμένες μοντέρνα, ενώ περιδιαβαίνουν όλες μαζί την περίφημη κεντρική οδό, την Istiklal. Μπορεί να κάθεται κανείς ώρες ξέγνοιαστος παρατηρώντας το παράξενο αυτό πλήθος με τις διαφορετικές ενδυμασίες και τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά να περιφέρεται, να συναλλάσσεται. Ένα συνεχές συνονθύλευμα μετακινούμενων πληθυσμών, ένα περίεργο πολιτιστικό ανακάτεμα κινούμενων ανθρώπων που μεταμορφώνει το κέντρο της πόλης σε μια πελώρια, συνεχώς μεταβαλλόμενη Βαβέλ, οδό μαγνήτη, που δεν θέλεις να αποχωριστείς, την ίδια στιγμή που το παραδοσιακό τρενάκι αδιάκοπα εκτελεί το δρομολόγιό του πάνω κάτω στο δρόμο μεταφέροντας τουρίστες. Είναι και το μόνο που διαταράσσει την ανεμελιά του πολύβουου αυτού πλήθους που περιφέρεται στα μαγαζιά και τα εστιατόρια του δρόμου αγοράζοντας λουκούμια, σιροπιαστά αλλά και είδη καθημερινής χρήσης. Είναι η ζωντανή πραγματικότητα του αστικού κέντρου που προσφέρει εναλλασσόμενες εικόνες αλλά και ευκαιρίες για αλληλεπίδραση διαφορετικών ανθρώπων μεταξύ τους.
Δεν είναι όμως μόνον το ανατολίτικο χρώμα των ενδυμασιών και των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών των ανθρώπων της Πόλης που σε κερδίζει αμέσως. Είναι και οι ήχοι της και οι οσμές της. Μυρωδιές από φαγητά της ανατολής έρχονται να δέσουν αρμονικά με τα ανατολίτικα γλυκά, τις μυρωδιές από τα μπαχάρια και το τσάι. Δένουν όμως εξίσου αρμονικά και με τα μοντέρνα εστιατόρια ή καφέ που σε κάνουν να αισθάνεσαι στο χώρο σου, οικεία, σαν να μην έφυγες απ’ την πατρίδα σου. Μουσικοί του δρόμου σε μαγεύουν με τους ανατολίτικους σκοπούς τους. Αλλά και τσιγγάνοι με τους μελαγχολικούς μα τόσο συναρπαστικούς ήχους τους και άλλες εθνότητες, κάθε λογής, που στήνουν τις υπαίθριες μουσικές σκηνές τους στην κεντρική αυτή οδό και τις παρόδους της σε έλκουν σαν Σειρήνες. Στην πόλη αυτή μυρωδιές, χρώματα και γεύσεις Ανατολής αναμειγνύονται με ήχους, χρώματα και γεύσεις Ευρώπης σ’ ένα παράξενο απρόσμενο συναπάντημα. Την ίδια ακριβώς στιγμή που συνεπαρμένος από το περίεργο συναπάντημα ξεχνιέσαι μαγεμένος, έρχεται να σε επαναφέρει στην πραγματικότητα από μακριά η διαπεραστική φωνή του μουεζίνη που ακούγεται από το μιναρέ του τζαμιού να καλεί τους πιστούς σε προσευχή.
Η Κωνσταντινούπολη αναμφίβολα συμπυκνώνει όλους τους συμβολισμούς μιας παγκόσμιας πόλης ή ό,τι τέλος πάντων χαρακτηρίζουμε με τον όρο αυτό. Είναι παγκόσμια πόλη, γιατί αποτελεί στρατηγικό γεωπολιτικό σημείο, ενώ διακρίνεται από έναν μητροπολιτικό τρόπο ζωής και σκέψης που διαφοροποιείται από τον εθνοτισμό και τον επαρχιωτισμό. Ταυτόχρονα εμπεριέχει τα λεγόμενα τρία Tμιας δημιουργικής πόλης, σύμφωνα με τις νέες απόψεις της πολεοδομίας, δηλαδή ταλέντο(Talent), τεχνολογία(Technology)και ανεκτικότητα (Tolerance). Είναι η πόλη της γνώσης και της καινοτομίας, η πληροφορική και διαδικτυακή πόλη, η έξυπνη εκστατική πόλη με τη διεθνή αναγνωρισιμότητα, είναι η έδρα των διεθνών οργανισμών, των ξένων επενδυτών, ο τουριστικός κόμβος με τα ακριβά εστιατόρια, τα πολυτελή ξενοδοχεία, τα γαστρονομικά καταστήματα και τα παγκόσμια μνημεία. Παράλληλα, είναι σημαντικός παγκόσμιος μεταφορικός κόμβος, όπου αναμειγνύονται ποικίλες κοινότητες, παρουσιάζοντας έντονη πολυπολιτισμικότητα. Στο αεροδρόμιό της συναντιούνται όλες οι φυλές της γης. Από την άλλη, μουσεία, πανεπιστήμια, διεθνή φεστιβάλ, αθλητικές διοργανώσεις μετατρέπουν την πόλη σε διηπειρωτικό κέντρο οικονομικής και πολιτιστικής κίνησης με συνεχή ρευστότητα.
Αλλά και η αρχιτεκτονική της πόλης δεν περνά απαρατήρητη. Είναι μια υπέροχη συνάντηση ρυθμών. Εκλεκτικισμός και κλασικισμός συνευρίσκονται αρμονικά με την τεχνική της artnouveau και το νεογοτθικό ρυθμό. Η φωτογραφική μηχανή δε σταματά να αποθηκεύει κτήρια και ρυθμούς. Ένα απροσδόκητο αρχιτεκτονικό παραλήρημα που δε συναντάται εύκολα σε άλλες πόλεις της ανατολής ή της δύσης. Δεν είναι τυχαίο που ο επισκέπτης δεν χορταίνει την πόλη με την πρώτη επίσκεψη και επιθυμεί διακαώς να επανέλθει, γίνεται θαυμαστής της, την ερωτεύεται. Στις παλιές γειτονιές της πόλης μπορείς να βρεις επίσης επιγραφές στις οποίες εναλλάσσεται το κυριλλικό, το αραβικό και το λατινικό αλφάβητο. Γι’ αυτό και η Κωνσταντινούπολη είναι μία από τις πιο πολυφωτογραφημένες πόλεις στον κόσμο.
Κι ο Βόσπορος; Αναμφίβολα το στολίδι της Πόλης είναι η θάλασσά της. Είναι η αναψυχή των κατοίκων, η χαρά των τουριστών, το στοιχείο που συμπληρώνει την ανεπανάληπτη γοητεία της. «Θέλω να πιω όλο το Βόσπορο», αναφωνεί εκστασιασμένος ο ποιητής. Και όχι άδικα. Οι παράλιες περιοχές είναι πανέμορφες. Αναβαθμισμένες, με πλούσιο κηπευτικό διάκοσμο, χαρά των οφθαλμών, πολύχρωμες, στολισμένες με τα παλάτια και τις πλούσιες επαύλεις κάνουν το ταξίδι με το καραβάκι στο Βόσπορο πραγματική απόλαυση που επιθυμείς νοσταλγικά να την επαναλάβεις, ξανά και ξανά. Ποιος επισκέπτης δεν ονειρεύτηκε μια στιγμή ψυχικής ανάπαυλας με θέα το Βόσπορο; Από την άλλη ο Βόσπορος ενέπνευσε ποιητές και ζωγράφους, σκηνοθέτες και κινηματογραφιστές, έγινε βασικό μοτίβο στην τέχνη, στις τηλεοπτικές σειρές, ιδανικός προορισμός για την ευρωπαϊκή εναλλακτική νεολαία, τη νεολαία που αναζητά το διαφορετικό, την εναλλακτική τέχνη, έγινε η Βαρκελώνη του ’90, το Βερολίνο ή το Άμστερνταμ του ’80.
Αυτό όμως που συμπληρώνει αποτελεσματικά την ιδιαιτερότητα της πόλης είναι το γεγονός πως η Πόλη είναι πύλη δύο ηπείρων, αφού ενώνει δύο διαφορετικές ηπείρους, την Ευρώπη με την Ασία. Η ζεύξη του Βοσπόρου, το όνειρο όλων των αυτοκρατοριών που πέρασαν από την πόλη, είναι πια γεγονός. Το έργο αποπερατώθηκε το 1973 και το 2013 ολοκληρώθηκε και η υποθαλάσσια σιδηροδρομική επικοινωνία, ενώ προετοιμάζεται και η οδική υποθαλάσσια σήραγγα, το «Ευρασία τούνελ». Όλοι οι δρόμοι της Ασίας και της Ευρώπης μοιάζουν να συναντιούνται και πάλι στο Βόσπορο. Υπέροχα φωτισμένες τη νύχτα οι τεράστιες γέφυρες, κλειστοί αυτοκινητόδρομοι οκτώ λωρίδων κυκλοφορίας, ενώνουν ανέμελα τις δύο ηπείρους κάνοντας τη μετάβαση από τη μία ήπειρο στην άλλη απλό γεγονός. Μέσα σε λίγα λεπτά μπορείς να μετακινηθείς από την Ευρώπη στην Ασία και αντίστροφα. Συναρπαστική η σκέψη αλλά και η αίσθηση, το πέρασμα. Αποτελεί εμπειρία ζωής που όλοι θα ήθελαν να τη ζήσουν έστω μια φορά και που η Πόλη σου προσφέρει απλόχερα, ανάμεσα στις άλλες ομορφιές της, μαγεύοντας για άλλη μια φορά τους πληθυσμούς της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου, αλλά και όλου του κόσμου.
Δεν συνιστούν όμως μια απλή ένωση γαιών οι δυνατότητες που προσφέρουν οι γέφυρες αυτές, οι ενοποιητικές των δύο ηπείρων. Συνιστούν και μια συναρπαστική ένωση πολιτισμών. Η ευκολία μετάβασης από τη μία ήπειρο στην άλλη δίνει τη δυνατότητα διασποράς ηθών και εθίμων, νοοτροπιών και πολιτισμών τους οποίους, ούτως ή άλλως, η παγκοσμιοποίηση ομογενοποιεί. Στην Κωνσταντινούπολη η Ευρώπη ενώνεται με την Ασία για να γίνει ο κόσμος ένας. Για να μεταδώσει το μήνυμα της αγάπης και της φιλίας, της ειρήνης και της συνεργασίας, της ανθρωπιάς και της αλληλεγγύης. Δύο Ήπειροι, μία Πόλη, η «Πόλη των πόλεων» με την ασυναγώνιστη γοητεία.
Λίλια Τσούβα
Σημείωση:
Η συντάκτρια συμμετείχε με το παρόν κείμενο στην προσπάθεια του ελληνόφωνου τμήματος Τουρκικής εφημερίδας προς επίρρωσιν της ελληνικής γλώσσας στην Τουρκία, μιας γλώσσας που τόσο βίαια εκδιώχθηκε από τη χώρα μαζί με την υπέροχη κουλτούρα που ενσωμάτωνε.
