Σταύρος Τζίμας
Το ημερολόγιο έγραφε 21 Ιουνίου 1824 και το νησί των Ψαρών φλεγόταν. Δέκα χιλιάδες επίλεκτοι Οθωμανοί στρατιώτες έκαιγαν, έσφαζαν, βίαζαν, άρπαζαν νέους και νέες για τα σκλαβοπάζαρα. Ηταν η τιμωρία των Ψαριανών για την ενεργό εμπλοκή τους με τους περίφημους πυρπολητές στην Επανάσταση. Παρά τη γενναία αντίσταση η μάχη ήταν άνιση και η έκβασή της φαινόταν προδιαγεγραμμένη. Τις τραγικές εκείνες ώρες, οι Ψαριανοί έπεφταν στη φουρτουνιασμένη θάλασσα για να σωθούν και οι περισσότεροι πνίγονταν.
Εν μέσω σκηνών Αποκάλυψης, μια γυναίκα έβαλε σε μια μικρή βάρκα το εξάχρονο παιδί της και την έσπρωξε στα νερά. Η μάνα σφαγιάστηκε από τους Τούρκους, αλλά το παιδάκι στάθηκε τυχερό. Μέσα στη νύχτα, η βάρκα έγινε αντιληπτή από ένα διερχόμενο αμερικανικό πλοίο και οι ναύτες συμμάζεψαν τον μικρό.
Ο Γιώργος Σαρηγιάννης θα μεταφερθεί στις ΗΠΑ, όπου θα τον υιοθετήσει ένας αξιωματικός του στρατού και θα διαγράψει, αφού έκανε σπουδές, μια αξιοζήλευτη πορεία στο πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ. Ο Τζορτζ Σίριαν ήταν ένα από τα «ορφανά της Επανάστασης του 1821» που επέζησαν χάρη στη φιλανθρωπία Αμερικανών αλλά και Ευρωπαίων φιλελλήνων, και διέπρεψαν στις χώρες φιλοξενίας.
Τις περιπτώσεις σαράντα τέτοιων παιδιών, στην πλειονότητά τους ορφανών, τα οποία μεταφέρθηκαν στις ΗΠΑ μεταξύ 1822 και 1828, φέρνει στο φως η έρευνα του καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ Ιάκωβου Μιχαηλίδη. «Πρόκειται για μια άγνωστη έως σήμερα πτυχή της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων», λέει στην «Κ» ο κ. Μιχαηλίδης. «Ηταν μια πρακτική γνωστή στους κύκλους των φιλελλήνων και γενικότερα των ανθρωπιστών, οι οποίοι αντιμετώπιζαν με συμπάθεια τα δεινά του ελληνικού λαού. Οι τόποι προέλευσης των παιδιών σχετίζονταν είτε με μέρη στα οποία είχαν σημειωθεί μεγάλες σφαγές, όπως π.χ. η Χίος, τα Ψαρά και η Νάουσα, είτε, μετά το 1825 και την αναστάτωση που προκάλεσε ο Ιμπραήμ Πασάς, με τον Μοριά και τη Ρούμελη, όπου πολλά από αυτά τα παιδιά διαβιούσαν σε άθλιες συνθήκες λόγω της ανθρωπιστικής κρίσης που ξέσπασε στην ελληνική χερσόνησο. Οι οδοί μεταφοράς των παιδιών αυτών στις ΗΠΑ ήταν το εκτεταμένο δίκτυο των Αμερικανών ιεραποστόλων στην Ανατολική Μεσόγειο, οι εξαγορές παιδιών από Αμερικανούς εμπόρους από τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, καθώς και Αμερικανοί φιλέλληνες».
Εξιστορώντας την πορεία του ορφανού από τα Ψαρά, ο κ. Μιχαηλίδης αναφέρει: «Ο Σίριαν υπηρέτησε για 52 ολόκληρα χρόνια στο αμερικανικό πολεμικό ναυτικό ως κορυφαίος πυροβολητής με τον βαθμό του ανθυπασπιστή. Αποστρατεύθηκε στις 15 Δεκεμβρίου του 1882, σε ηλικία 64 ετών. Ενα από τα παιδιά του, ο Κωνσταντίνος Σίριαν, έγινε αρχηγός του πολεμικού ναυτικού των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Τζορτζ Σίριαν πέθανε στις 21 Δεκεμβρίου του 1891, στο Πόρτσμουθ της Βιρτζίνια. Το 2007 ο Γεώργιος Σαρηγιάννης συμπεριλήφθηκε στο Hall of Fame του πολεμικού ναυτικού των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Αναγνωρίζοντας την αξία του, το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό έχει θεσπίσει το βραβείο The George Sirian Meritorious Service Award, το οποίο απονέμεται μέχρι σήμερα σε αξιωματικούς που αποδεικνύουν την αριστεία τους σε συνθήκες επιφανειακού πολέμου».
Από τα παζάρια
Ο φιλελληνισμός στις ΗΠΑ την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε, όπως τονίζει ο κ. Μιχαηλίδης, ο πιο γνήσιος και άδολος, και αναπτύχθηκε στη βάση των ιδανικών της ελευθερίας και στο όνομα της αγάπης για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Αμερικανοί φιλέλληνες πολέμησαν στην Ελλάδα και ειδικά μετά την καταστροφική επέλαση και τα ερείπια που προκάλεσε ο Ιμπραήμ, εκδηλώθηκε στις ΗΠΑ κύμα αλληλεγγύης και ανθρωπιστικής βοήθειας, που εστάλη στην Ελλάδα για τη σωτηρία του πληθυσμού. Πλην των Αμερικανών, ορφανά Ελληνόπουλα αγόραζαν, συνήθως στα παζάρια της Σμύρνης και άλλων αστικών κέντρων των Οθωμανών, Αγγλοι και Γάλλοι φιλέλληνες έμποροι και διπλωμάτες. Μάλιστα, κάποια εξ αυτών τα έστειλαν πίσω στην Ελλάδα, στο πρώτο ορφανοτροφείο που ίδρυσε ο Ιωάννης Καποδίστριας.
«Ο Αμερικανός συνταγματάρχης Τζόναθαν Μίλερ, ο οποίος υπήρξε μέλος της αμερικανικής αποστολής για τη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας στην Ελλάδα, έστειλε αρκετά Ελληνόπουλα στις ΗΠΑ. Από αυτά μάλιστα υιοθέτησε ο ίδιος ένα τετράχρονο ορφανό από την Λιβαδειά, τον Λουκά. Τον μετέφερε στις ΗΠΑ και φρόντισε για την ανατροφή του. Ο Λουκάς Μίλερ ακολούθησε λαμπρή πολιτική καριέρα. Το 1853 εκλέχθηκε μέλος της Συνέλευσης του Γουισκόνσιν. Φρόντισε μάλιστα να δοθούν τα ονόματα Αθήνα, Αρκαδία και Μαραθώνας σε τρεις πόλεις που δημιούργησαν Ελληνες μετανάστες τη δεκαετία του 1850 στην πολιτεία του Ουισκόνσιν. Εκλέχθηκε με τους Δημοκρατικούς μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ για την περίοδο από τις 4 Μαρτίου 1891 έως τις 3 Μαρτίου 1893. Είναι ο πρώτος Ελληνοαμερικανός που σταδιοδρόμησε σε τόσο υψηλό επίπεδο στην πολιτική ζωή των ΗΠΑ».
Ως «ιδιαίτερη περίπτωση» καταχωρίζει στην έρευνά του ο καθηγητής Μιχαηλίδης εκείνη της μικρής Γαρυφαλλιάς Μιχάλμπεη, επίσης από τα Ψαρά. «Μετά την καταστροφή του νησιού, η Γαρυφαλλιά πωλήθηκε ως σκλάβα στη Σμύρνη. Εκεί την εντόπισε και εξαγόρασε την ελευθερία της ο Αμερικανός φιλάνθρωπος έμπορος Τζόζεφ Λαγκντόνο. Μεταφέρθηκε στη Βοστώνη και υιοθετήθηκε από πλούσια οικογένεια. Δυστυχώς, όμως, σύντομα αρρώστησε βαριά και πέθανε σε ηλικία μόλις 13 ετών. Η ιστορία της συγκίνησε βαθιά την αμερικανική κοινωνία.
Σύντομα η μορφή της έγινε πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες. Το 1843, συγκινημένος από την ιστορία της, ο διάσημος Αμερικανός γλύπτης Χίραμ Πάουερς φιλοτέχνησε το γλυπτό “The Greek Slave” (Η Ελληνίδα σκλάβα). Ηταν το πρώτο μαρμάρινο γλυπτό στην αμερικανική ιστορία του 19ου αιώνα που απεικόνιζε μια εντελώς γυμνή γυναικεία φιγούρα. Ακολούθησε η κατασκευή πολλών απομιμήσεων του έργου. Η “Ελληνίδα σκλάβα” έγινε διάσημη στις ΗΠΑ στα μέσα του 19ου αιώνα και προβλήθηκε ως ένα αντιπροσωπευτικό έργο για την κατάργηση της δουλείας».
Στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ναυτική μοίρα των ΗΠΑ έπλεε στο Αιγαίο και γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο. Επικεφαλής του ναυτικού στόλου των ΗΠΑ ήταν η φρεγάτα «USS Constitution». Σκοπός του αμερικανικού στόλου ήταν η προστασία των οικονομικών συμφερόντων των ΗΠΑ στην περιοχή, που εκείνη την εποχή πάντως δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρά. Μάλιστα, στη διάρκεια του 1827 το περίφημο αυτό αμερικανικό πλοίο επισκέφθηκαν τόσο ο Κωνσταντίνος Κανάρης όσο και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
