Απόγευμα Παρασκευής στον σταθμό υπεραστικών λεωφορείων της Θεσσαλονίκης. Στην κατάμεστη αίθουσα αναμονής περιμένω να περάσει μία βασανιστική ώρα μέχρι την επιβίβαση. Ο προορισμός δεδομένος, ένας νόστος χωρίς εκπλήξεις και αναταράξεις.
Της Πολυξένης Μαρκούτη
Κλασική φιλόλογος, υποψήφια διδάκτωρ ΑΠΘ
Ξεφυλλίζω βαριεστημένα το τελευταίο μου λογοτεχνικό ανάγνωσμα, χαζεύω τον κόσμο που περνά. Πρόσωπα άγνωστα, μα οι ιστορίες τους γνωστές, σχεδόν κοινότοπες, αποσκευές που κρύβουν άρωμα χωριού ή διακοπών παρά θῖν’ ἁλός. Το σκηνικό εμπλουτίζεται, όταν εισέρχεται στο οπτικό μου πεδίο μια παρέα γυναικών με τα παιδιά τους. Όλες νέες, μοιάζουν να ασφυκτιούν μέσα στις μαντίλες και τα φαρδιά, συντηρητικά ρούχα τους. Οι άντρες τους, προστάτες της πολύχρωμης αγέλης, στέκουν λίγο πιο πέρα, με τα μάτια προσηλωμένα στα γυναικόπαιδα. Για λίγα λεπτά τους παρατηρώ διακριτικά, προσπαθώ να αρπάξω ήχους από τη γλώσσα τους. Από τους τριβόμενους φθόγγους που σβήνουν απαλά στον ουρανίσκο συμπεραίνω πως μιλούν αραβικά. Εύχομαι να γνωρίζει κάποιος αγγλικά και λαχταρώ να βρεθεί μια αφορμή, για να τους πιάσω κουβέντα.
Η ευκαιρία πλησιάζει, όταν κάθεται δίπλα μου μια ανοιχτόχρωμη κοπέλα με τα δύο μωρά της. Απλώνει μια κουβέρτα ανάμεσά μας και αποθέτει πάνω της το πιο μικρό, ενώ ταυτόχρονα παλεύει να συγκρατήσει το μεγαλύτερο που ξεγλιστρά συνεχώς και αλώνει την αίθουσα με τις φωνές του. Η έγκαιρη παρέμβασή μου σώζει το μικρότερο παιδί από μια παρ’ ολίγον οδυνηρή πτώση στο δάπεδο. Το χέρι μου λειτουργεί ως προστατευτικό κιγκλίδωμα για τον μικρό και η νεαρή μητέρα με ευχαριστεί με ένα ευγενικό και συνεσταλμένο “thank you”. Το χαμόγελό της ήταν το φιτίλι που περίμενα, για να ανάψει η συζήτηση. Μέσα σε μισή ώρα ξετύλιξε το κουβάρι της ζωής της: πρόσφυγας από τη Συρία, η 24χρονη Maha διέσχισε μέσα σε οκτώ μέρες την Τουρκία και την Ελλάδα, με τελικό προορισμό τη Γερμανία. Το αναπνευστικό πρόβλημα του δίχρονου γιου της σε συνδυασμό με την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα της χώρας της την ανάγκασαν να εγκαταλείψει τους γονείς, τα εννιά αδέρφια της και ένα κατεστραμμένο σπίτι στο χωριό της. Η οικειότητά της μου δίνει το έναυσμα να συνεχίσω τις ερωτήσεις κι εκείνη απαντά καλοσυνάτα, γελώντας και παίζοντας με τον γιο της. Με τα ρωγμώδη αγγλικά της μιλά για τις σπουδές στην Αγγλική Φιλολογία που ελπίζει να συνεχίσει στη Γερμανία, για τον αδερφό της που σκοτώθηκε, για τις ευθύνες του έγγαμου βίου που ανέλαβε σε τόσο νεαρή ηλικία. Σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης τα μάτια της λάμπουν και το σώμα της πάλλεται, συμμετέχοντας στη ζωηρή αφήγησή της. Το χαμόγελο δεν την εγκαταλείπει ποτέ, ένδειξη δύναμης και αξιοπρέπειας. Το οφείλει στα παιδιά της, για χάρη των οποίων οπλίζεται με υπομονή και ταξιδεύει σε δρόμους άγνωστους και άξενους. Για να μπορούν μια μέρα να χαμογελούν κι εκείνα.
Μετά από μια σύντομη παύση σκύβουμε κι οι δυο πάνω από τον τεσσάρων μηνών γιο της, που μας κοιτάζει με τα μεγάλα, υγρά μάτια του. «Έχει το σπινθηροβόλο βλέμμα της μάνας του», σκέφτηκα. Ένα βλέμμα που κρύβει ένα ερωτηματικό, ίσως κι ένα παράπονο για το άβολο κάθισμα στο οποίο είναι ξαπλωμένος, ενώ θα έπρεπε να απολαμβάνει τον ύπνο σε μια άνετη κούνια. Η Maha με ρωτά για τη ζωή μου, αλλά περιορίζομαι σε μια αδρομερή περιγραφή. Ντρέπομαι να της εκθέσω λεπτομέρειες για την ανέφελη διαβίωσή μου, για τα ασήμαντα προβλήματά μου. Λίγο πριν την αναχώρησή μου ζητώ να μάθω τη σημασία του ονόματός της στα αραβικά. Ξαφνιάζεται ευχάριστα από την ερώτηση και μου δίνει την ετυμολογία, καθώς και δύο πιθανές ερμηνείες: «αυτή που λάμπει σαν κόσμημα» ή «αυτή που έχει μεγάλα, λαμπερά μάτια σαν της αγελάδας». Ανατρέχοντας νοητά στα φιλολογικά μου κιτάπια, ανασύρω τον ομηρικό λογότυπο βοῶπις Ἤρη. «Nomen omen», σκέφτηκα, «της ταιριάζει απόλυτα». Τη χαιρέτησα εγκάρδια ευχαριστώντας την για την ενδιαφέρουσα και αφυπνιστική συζήτηση, χάιδεψα τα κεφαλάκια των παιδιών της και της ευχήθηκα να βρει αυτό που επιθυμεί και της αξίζει.
Στη διάρκεια του ταξιδιού αγωνίζομαι μάταια να συγκεντρώσω τη σκέψη μου στο βιβλίο. Τα γράμματα στροβιλίζονται και σχηματίζουν το πρόσωπο της Maha. Θέλω να επιστρέψω και να της ζητήσω συγγνώμη για τα ξενοφοβικά μας συμπλέγματα, για την παράλογη εμμονή μας να βλέπουμε τον Άλλο ως δυνάμει εχθρό και όχι ως άνθρωπο. Ένας κόμπος ανεβαίνει από τον λαιμό στα μάτια κι αναλύεται σε δάκρυα. Όχι από οίκτο ή συμπόνια, αλλά από ντροπή για τις μίζερες ζωές μας, τις βυθισμένες σε μια στυγνή επαναληπτικότητα που εξαλείφει κάθε ίχνος ανθρωπιάς. για τη στείρα, ναρκισσιστική αυτοαναφορικότητά μας, που καταπνίγει κάθε απόπειρα να ψηλαφίσουμε την ομοιότητα που λανθάνει πίσω από την ετερότητα. Ενίοτε μας χωρίζουν λίγα βήματα από αυτή (στην προκειμένη περίπτωση, ένα κάθισμα με χώριζε από τη Maha), ωστόσο επιμένουμε να ορθώνουμε συμπαγή τείχη γύρω από τη βολική μιζέρια μας, την οποία ενδύουμε με φανταχτερό περιτύλιγμα και ανάγουμε σε υπέρτατη αξία.
Maha, απόψε θα κοιμηθώ με τη σκέψη μου σε σένα. Δεν θα σε ξαναδώ και δεν θα μάθω την έκβαση της περιπέτειάς σου. Θα αποτυπώσω εδώ την ιστορία σου δίνοντας τη λύση που επιθυμώ, όχι όμως για να κατευνάσω τις τύψεις μου ή επειδή ρέπω προς τα εύπεπτα, κινηματογραφικά happy end. Σε φαντάζομαι να ξυπνάς από έναν μακρύ νυχτερινό εφιάλτη σε ένα ζεστό σπίτι, να συνεχίζεις τις σπουδές σου και να διδάσκεις. Φαντάζομαι τους γιους σου πάνω σε ένα μαλακό κρεβάτι να παίζουν μαζί σου και να τους σκεπάζεις στοργικά με το λαμπερό βλέμμα σου, όπως το απόγευμα στον σταθμό. Να τους μαθαίνεις αγγλικά, αφού πρώτα τους μυήσεις στους ήχους και στις αποχρώσεις της μητρικής τους γλώσσας. Κι ύστερα να τους νανουρίζεις με νοσταλγικά παραμύθια από τη μακρινή, ονειρεμένη πατρίδα σου. Όχι για τη δική μου κάθαρση, αλλά για τη δική σου δικαίωση. Για το δικό σου χαμόγελο, Maha.
