Zωή Αργύρη : Κάπου εκεί βαθιά ριζωμένο στον άκρατο πλουτισμό μιας ανάλγητης μειοψηφίας, την αστική αδιαφορία, τη μαζική διαφθορά και την κοινωνική εγκατάλειψη λαμβάνει χώρα μία τραγωδία με πρωταγωνιστή έναν άνθρωπο που μετά βίας ζει έως ότου συνθλιβεί εντελώς από τη μέλαινα πραγματικότητα που βιώνει.
Η ωμή, συντριπτική, άβολη αλήθεια των ψυχικών διαταραχών καταιγιστικά και βασανιστικά γκρεμίζει τις ψυχικές ανοχές όσων παρακολούθησαν το εκφραστικό πρόσωπο του Joaquin Phoenix να μαγνητίζει τις οθόνες των κινηματογράφων και να σφυρηλατεί τη συμπόνια και την κατανόηση για τις ευάλωτες ομάδες συνανθρώπων μας.
Μια γροθιά στο στομάχι από ένα χαρακτήρα-σύμβολο που ξεφεύγει από τα στενά δεσμά του κακού όπως αυτή κατασκευάζεται από τα εύπεπτα μανιχαϊστικά δίπολα, και αναδεικνύεται πλέον ως θύμα ενός προβληματικού συστήματος μέσα στο οποίο προσπαθεί να αποδείξει πως αξίζει υπομένοντας καρτετικά την οικονομική ανέχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τον διαταραγμένο του ψυχισμό.
Κατακρυλά στο σάπιο σώμα μιας κοινωνίας όπου η βία δεσπόζει και η ιατρικοφαρμακευτική περίθαλψη διακόπτεται. Τα ψυχικά του εφόδια εκμηδενίζονται και η αντίδρασή του, θύμησις άγριου ζώου, έρχεται να ταράξει τις ισορροπίες όντας τυφλή, ανεξέλεγκτη, άμετρη, πολλαπλασιασμένη.
Η βαθιά, άβολη και ασφυκτική μοναξιά του Άρθουρ κάνει την ανάσα των θεατών ν α βαθαίνει παρακολουθώντας την ανορεξική του φιγούρα να αποσταθεροποιείται υπό το πρίσμα της υποτίμησης, του εξευτελισμού και της απομόνωσης μίας κοινωνίας που νοσεί και αδυνατεί να αφουγκραστεί τις ανάγκες των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και παραπαίει στην τρέλα φοβούμενη να αποδεχτεί εκείνους με τις βαρύγδουπες ταμπέλες της «κατάθλιψης», «διπολικής διαταραχής», «διάσχιση προσωπικότητας» κ.τ.λ από αδυναμία να προσφέρει ασφάλεια και το παραμικρό ίχνος αποδοχής.
Αποδοχή…όπως αναφέρω στο βιβλίο μου «η αποδοχή είναι ένα σκληρό ναρκωτικό στο οποίο εθίζεσαι και νιώθεις όλα τα επίπονα αισθήματα της στέρησης όταν δεν μπορείς να την κερδίσεις. Ο εθισμός σε αυτή την αδιάκοπη προσπάθεια είναι τόσο έντονος που το τίμημά του είναι η προσωπική σου ελευθερία».
Ανάμεσα σε αυτό το δυστοπικό πλαίσιο ο Άρθουρ καθηλωμένος μπροστά στο αέναο της ανυπαρξίας προσπαθεί να κρατηθεί στη ζωή, να ορίσει τη μοναδική του ταυτότητα, να αποκτήσει τον έλεγχο των συνθηκών που τον περιβάλλουν.
Απόρροια αυτής της εξαντλητικής προσπάθειας συνιστά η εφεύρεση μία νέας προσωπικότητας ως μία απέλπιδα σπίθα ελπίδας για ανταπόκριση από τον κόσμο.
Ο Joker αποτελεί πλέον το εισιτήριο σε ένα κόσμο στον οποίο επιτέλους νιώθει ορατός και απέκτησε νόημα η δυστυχισμένη του ύπαρξη.
Οι τραυματικές βίαιες παιδικές του εμπειρίες έχουν σμιλεύσει με συντριπτική ακρίβεια το μυαλό του καθορίζοντας την ενήλικη ζωή του ώστε οι αρνητικές σκέψεις και το αδιέξοδο να είναι η μόνες του σκέψεις.
Ο Άρθουρ, μέσα στη μαυρίλα της παιδικής ηλικίας, άκουγε μόνο τη φωνή της μητέρας του να τον αποκαλεί «Χαρά μου» και να του υπενθυμίζει να χαμογελά.
Τα ακραία και επαναλαμβανόμενα τραύματα κατά τη διάρκεια σημαντικών αναπτυξιακών περιόδων της παιδικής του ηλικίας τον οδήγησαν στο να διαχωρίσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις που συνδέονται με τραυματικές εμπειρίες, από το συνηθισμένο επίπεδο της συνειδητής επίγνωσης. Είναι αδήριτη ανάγκη σε αυτό το σημείο να αναφερθεί πως τα παιδιά δεν γεννιούνται με μια αίσθηση ενιαίας ταυτότητας.
Αναπτύσσονται μέσα από πολλές πηγές και εμπειρίες. Σε παιδιά που έχουν υποφέρει, διάφορες πτυχές βιωμάτων που θα έπρεπε να αναμειχθούν μεταξύ τους, παραμένουν διαχωρισμένες.
Έτσι, σε αντίθεση με τα περισσότερα παιδιά που επιτυγχάνουν συνεκτική, σύνθετη αντίληψη του εαυτού τους και των άλλων, τα παιδιά που έχουν υποστεί σοβαρή κακοποίηση μπορεί να περάσουν φάσεις στις οποίες οι διαφορετικές αντιλήψεις, αναμνήσεις και συναισθήματα των βιωμάτων της ζωής τους διατηρούνται διαχωρισμένα.
Με την πάροδο του χρόνου, αυτά τα παιδιά μπορεί να αναπτύξουν μια αυξανόμενη ικανότητα να ξεφεύγουν από την κακομεταχείριση «φεύγοντας» ή βρίσκοντας καταφύγιο μέσα στο μυαλό τους.
Κάθε φάση ανάπτυξης ή τραυματική εμπειρία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθεί μια διαφορετική ταυτότητα.
Ετσι λοιπόν κι εκείνος παραπαίει στον κυκεώνα των παιδικών του τραυμάτων, βυθίζεται στο βούρκο του κράματος των ψυχικών διαταραχών που συνθέτου την πολύκροτη προσωπικότητά του και γελάει…γελάει παθολογικά… Αδυνατεί να κλάψει.
Το γέλιο, αυτό το οποίο είχε ορκιστεί στη μητέρα του ότι θα τον ακολουθεί πάντα, αποτελεί αδιαμφισβήτητα μία κατάρα για εκείνον. Ο ήχος του αντί να προκαλεί ευφορία, τρομάζει. Ο Joker είναι ο τύπος που θέλει να είναι κανονικός, αλλά, όπως ένα σκυλί που το κλωτσάει το αφεντικό του, αργά ή γρήγορα αλλάζει.
Εχει πάντα ένα κομμάτι μέσα του που προσπαθεί να είναι αληθινό με τον εαυτό του και σιγά-σιγά στην ιστορία το βλέπουμε να βγαίνει.
Υιοθετημένος, κακοποιημένος, περιφρονημένος, εγκαταλειμμένος, περιθωριοποιημένος, θυμωμένος, εξοργισμένος, δολοφονικός… Αυτή η νοσηρή αλλά ταυτόχρονα σκοτεινή και στο βάθος ελκυστική τραμπάλα ανάμεσα στο γέλιο και τον θάνατο, είναι το εφαλτήριό του.
Ένας κλόουν, ενός γελωτοποιός, ένα «αόρατο» πλάσμα που πίσω από τις μπογιές και τη μάσκα στο πρόσωπό του κρύβονται η τραγωδία και ο απέραντος, ανεξέλεγκτος θυμός του… Σε ένα εικονικό χρηματιστήριο κινηματογραφικών ταινιών, οι κριτικοί θα παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα τις μετοχές του να ανεβοκατεβαίνουν ανά δευτερόλεπτο.
Ο Joaquin Phoenix δεν χρησιμοποιεί απλά το πρόσωπό του για να υποκριθεί τον Άρθουρ. Χρησιμοποιεί κάθε κύτταρο του σώματός του, τη φωνή του, το περπάτημά του.
Κάπως έτσι το συλλογικό υποσυνείδητο στις σύγχρονες Γκόθαμ Σίτι του 21ου αιώνα διυλίζει το δηλητήριο της βίας, μετατρέποντάς το άλλοτε ασυλλόγιστα και άλλοτε όχι σε ύστατη γραμμή άμυνας των απανταχού απόκληρων.
Κάπως έτσι ο μιθριδατισμός και η ανάγκη για κάθαρση και τιμωρία απενεργοποιούν τα αντανακλαστικά του ορθού λόγου και της ανθρωπιάς. Κάπως έτσι η κουλτούρα της βίας απενοχοποιείται, αποκτά αγαθό πρόσημο και συνιστά μηχανισμό απονομής κοινωνικής δικαιοσύνης.
Η κορύφωση είναι ελάχιστα μικρότερη απ’ όσο μπορεί να περιμέναμε οπτικά. Ένα φινάλε απαλλαγμένο από τις αμερικάνικες νόρμες, αγκαλιάζει και συνδέεται με τις μεταπτώσεις στην ψυχολογία του σε βαθμό που σε προβληματίζει για το αν όλα αυτά ήταν αληθινά ή στη σφαίρα της ψυχικής του ανισορροπίας.
Ένα κινηματογραφικός σταθμός για για πολλά κοινωνικά θέματα, μια ανάλυση χαρακτήρα εντελώς πρωτόγνωρη για το είδος και μια θριαμβευτική νίκη τόσο του σκηνοθέτη όσο και του, λογικά υποψήφιου για Όσκαρ, Joaquin Phoenix.
Ωστόσο, για μένα η μεγαλύτερη νίκη αυτής της ταινίας είναι πως οι εκατομμύρια θεατές σε όλο τον κόσμο βγαίνοντας από τις κινηματογραφικές αίθουσες ακόμη κι εκείνοι που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να εμβαθύνουν βαθύτερα από ψυχολογική σκοπιά, φεύγουν σίγουρα με νοητική κληρονομιά ένα ηχηρό μήνυμα που αφορά στις ψυχικές διαταραχές κι αυτό είναι κάτι ανεκτίμητο!!
Υ.Γ: Αφιερωμένο στον άνθρωπό μου με τον οποίο μοιράστηκα τη μοναδική εμπειρία της ταινίας της χρονιάς η οποία δεν έχει καμία σχέση με ό,τι η βιομηχανία του θεάματος παρήγαγε μέχρι σήμερα.
Ζωή Αργύρη
παιδαγωγός, συγγραφέας
