Ενα πόνημα για τον πιο “άγνωστο” Ελληνα φιλόσοφο

Η γαλλική βοήθεια στην Ελλάδα ήταν, κυρίως, η συμβολή του Οκτάβιου Μερλιέ και του θρυλικού Ματαρόα, στη διάσωση και, στη συνέχεια, στη μόρφωση δεκάδων πνευμάτων που απετέλεσαν την ουσία της ελληνικής διανόησης τον περασμένο αιώνα. Ενας εξ αυτών, ο λιγότερο άγνωστος εκ των τριών φιλοσόφων, ο Κώστας Παπαϊωάννου, Βολιώτης στην καταγωγή, χρειάζεται να γίνει γνωστός στην Ελλάδα. Ξέρουμε σε γενικές γραμμές τον πιο πολυδιαβασμένο, τον Καστοριάδη, ξέρουμε κάπως τον Αξελό, αλλά για τον τρίτο των φιλοσόφων, τον Παπαϊωάννου, έχουμε σχεδόν πλήρη άγνοια. Και δεν αναφέρομαι σε όσους οι έννοιες των φιλοσοφικών προσεγγίσεων τους αφήνουν παγερά αδιάφορους. Αναφέρομαι και σε όσους προσπαθούν να τεκμηριώσουν ή να ανεβάσουν σε άλλο επίπεδο τις πολιτικές και προσωπικές τους αναζητήσεις μέσω υπαρχουσών θεωριών και απόψεων.
Αποτελεί, επομένως, μεγάλη έκπληξη, θετικότατη, η έκδοση ενός βιβλίου από τη δρ. Φιλοσοφίας κ. Παναγιώτα Βάσση, με τίτλο «Ο πολιτικός άνθρωπος στο έργο του Κώστα Παπαϊωάννου» (από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις, στην κατηγορία Δοκίμιο).
Το βιβλίο αποτελεί μια σοβαρή, εξαίρετη, ενδελεχή και σαφώς πρωτότυπη και ουσιαστική προσπάθεια, να παρουσιάσει πτυχές του έργου του φιλοσόφου. Ταυτοχρόνως, εστιάζει σε πτυχές της θεωρίας του Έλληνα της Γαλλίας, αναφέροντας χαρακτηριστικά στοιχεία και ντοκουμέντα από το πλήθος των εργασιών του.
Σε ένα κείμενο στην «Καθημερινή» το 2006, ο καθηγητής φιλοσοφίας Στέφανος Ροζάνης γράφει για τον Παπαϊωάννου:
«Πρόσφερε τη σημαντικότερη κριτική αντίληψη της μαρξικής σκέψης που υπάρχει μέχρι αυτή τη στιγμή. Κατά τη γνώμη μου φανέρωσε στον Μαρξ τον εαυτό του. Δεύτερον, μίλησε για το φαουστικό πεπρωμένο της φιλοσοφίας, η οποία μιλούσε πάντα μέσω κατηγοριοποιήσεων, επιχειρημάτων, αλλά ποτέ δεν μίλησε για την καρδιά της. Τέλος, ο Παπαϊωάννου είναι μια ποιητική της φιλοσοφίας. Δεν δέχεται τη συστημική στη φιλοσοφία».

Στο δε οπισθόφυλλο του βιβλίου, αναφέρονται τα εξής:
«Ανατέμνοντας το έργο του Παπαϊωάννου, εντοπίζεται η Μέριμνα, όρος που ο ίδιος ανασύρει από την αρχαία Ελλάδα και της αποδίδει παιδαγωγικό περιεχόμενο, ως έγνοια και φροντίδα για το πώς δύναται να ανανοηματοδοτηθεί η πολιτική ιδιότητα του ανθρώπου στις σύγχρονες συνθήκες. Και σ’ αυτό το σημείο εντοπίζεται η επικαιρότητα του στοχασμού του».
Και ο Γιώργος Καραμπελιάς τονίζει στο «Ποντίκι»:
«Ο Παπαϊωάννου, σε ανύποπτο χρόνο και πριν να έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για μια από τα αριστερά κριτική στον ίδιο τον μαρξισμό, πράγμα που γίνεται μόλις μετά το 1968, δοκιμάζει να προχωρήσει σε μια τέτοια κατεύθυνση σχεδόν είκοσι χρόνια πριν! Αυτός ο υψηλός βαθμός «προδρομικότητας» του έργου του, ότι δηλαδή αποτελούσε έναν από τους πρώτους σε παγκόσμια κλίμακα που αποπειράτο μια κριτική αποτίμηση του μαρξικού έργου από τα «αριστερά», εξηγεί σε έναν βαθμό και την απομάκρυνσή του από τις μαχόμενες ομάδες και τον περιορισμό του σε μια λειτουργία μοναχικού συγγραφέα».
Επομένως, με βάση όλα αυτά, τι ακριβώς προσφέρει το νέο αυτό πόνημα;
Η ίδια η συγγραφέας, το λέει ξεκάθαρα σε συνέντευξή της στο presspublica.gr:
«Δημοκράτης εκ πεποιθήσεως, ο Παπαϊωάννου αναζητά την ενεργοποίηση του πολιτικού στοιχείου από τα κάτω, δηλαδή διαδικασίες συμμετοχικής δημοκρατίας εντός του συστήματος. Αυτό που εισηγείται δεν είναι μόνο θεσμικές αλλαγές, αλλά και ψυχολογικές διεργασίες, τέτοιες που μπορούν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις μίας άλλης θεωρίας της ζωής».
Τελικά, ένα βιβλίο για τη φιλοσοφία, είναι πιο φιλοσοφικό από τη φιλοσοφία.
Διότι, ο Γιώργος Ν. Πολίτης (Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών) προλογίζοντας το βιβλίο παρατηρεί: «Σε αυτό ακριβώς το έργο της αναγνώρισης και της διεύρυνσης του ενδιαφέροντος για έναν σπουδαίο στοχαστή έρχεται να συνδράμει το παρόν βιβλίο. Είναι βασισμένο στην μακρόχρονη έρευνα της Παναγιώτας Βάσση[…]. Η συγγραφέας προσέφυγε στο σύνολο του έργου του φιλοσόφου, τόσο στην ελληνική όσο και στη γαλλική γλώσσα, καθώς και σε πολλά κείμενά του που παραμένουν αδημοσίευτα. Η έρευνα εμπλουτίστηκε από δευτερογενείς πηγές –ενδεικτικός της εντυπωσιακής τεκμηρίωσης είναι ο τετραψήφιος αριθμός των παραπομπών– αλλά και συνεντεύξεις, που παρεχώρησαν στη συγγραφέα η σύζυγος και φίλοι του Παπαϊωάννου. Είναι περιττό να αναφέρω ότι το παρόν βιβλίο θα αποτελεί αναπόσπαστο βοήθημα προς κάθε μελετητή της σκέψης του Κώστα Παπαϊωάννου, ιδίως σε ζητήματα που άπτονται της πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας. Ωστόσο, η συνεισφορά του είναι πολύ μεγαλύτερη. Χωρίς αμφιβολία, μπορεί να αποτελέσει έργο αναφοράς, συνολικά, για τη μελέτη της πλούσιας εργογραφίας του παραγνωρισμένου Έλληνα διανοητή».

 

Επιμέλεια: Θανάσης Μιχαλάκης