Μαρτυρίες εμφυλίου σε πρώτο πρόσωπο από την Νατάσα Νταϊλιάνη
«Οσα έμαθα από τον παππού και τη γιαγιά μου φώτισαν την οικογενειακή μου ιστορία και την προσωπική μου ταυτότητα» λέει στο «Εθνος»
«Υστερα ήρθε το ’40. Ηρθαν οι Γερμανοί, οι Ιταλοί.
Tο ’41 έπρεπε να πάω φαντάρος, αλλά δεν πρόλαβα. Οργανώθηκα στην Εθνική Αντίσταση.
Η πρώτη μάχη ήταν με ιταλικό τάγμα στην Οξύνεια (σ.σ. ορεινό χωριό των Χασίων).
Τους διαλύσαμε. Ηταν 12 του Φλεβάρη του ’43».
Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε να διηγείται την ιστορία του ο Φώτιος Βαβίτσας στην εγγονή του. Μέχρι τότε, μέχρι δηλαδή η Νατάσα Νταϊλιάνη να του ζητήσει να της πει, να μάθει για όσα έζησαν οι παππούδες της, εκείνος και η γυναίκα του Παναγιώτα δεν της είχαν μιλήσει γι’ αυτό το κρίσιμο κομμάτι της Ιστορίας, στο οποίο είχαν άμεση εμπλοκή.
Παντρεύτηκαν στο ορεινό χωριό Κερασούλα Θεσσαλίας, ενώ ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μαινόταν σε όλην την Ευρώπη. «Εκείνος οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και είχε γραμματέα τη γιαγιά μου, όπως μου έλεγε χαρακτηριστικά. Από τότε έζησαν μαζί», λέει στο «Εθνος» η Νατάσα Νταϊλιάνη.
Η έντονη επιθυμία της εγγονής να μάθει την προσωπική ιστορία της οικογένειάς της, ξεκλείδωσε έναν ολόκληρο θησαυρό μνήμης, απόλυτα συνυφασμένο με την Ιστορία της Ελλάδας.
Η ζωή τους εκτυλίσσεται στα βουνά της υπαίθρου, περνάει μέσα από την ΕΠΟΝ, τον ΕΛΑΣ, τον ΔΣΕ και τις μάχες στον Γράμμο και στο Βίτσι κατά την περίοδο 1947-1949 και καταλήγει στην Τασκένδη, στην αναγκαστική ξενιτιά…
Μέσα από τις διηγήσεις τους, ξυπνούν όνειρα, αγώνες, οράματα, αλλά και πάθη, αγωνίες και απώλειες, που όμως οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές τους ζωντανεύουν κάνοντας έναν απολογισμό μίας γεμάτης αλλά και δύσκολης ζωής που συνοδεύουν κρίσιμες επιλογές στράτευσης σε έναν αγώνα. Οπως και τότε, έτσι και λίγο πριν φύγουν από τη ζωή ήταν σίγουροι ότι όπως έπραξαν, έτσι έπρεπε να γίνει. «Αυτά που ζήσαμε εμείς να μην ξανάρθουν, να μην τα χρωστάει καμία γενιά», έλεγαν στη Νατάσα κάθε φορά που η αφήγηση της ημέρας ολοκληρωνόταν.
Οι διηγήσεις της ταραχώδους ζωής του Φώτη και της Παναγιώτας Βαβίτσα ξαναζωντανεύουν την Κυριακή, στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου στις 6 το απόγευμα.
Σκηνοθέτιδα είναι η εγγονή τους, Νατάσα Νταϊλιάνη, ενώ στην παράσταση θα ακουστούν αποσπάσματα από τα ηχητικά ντοκουμέντα της διήγησής τους, που κράτησε η εγγονή τους.
Ο Φώτης και η Παναγιώτα Βαβίτσα με τις διηγήσεις τους φανέρωσαν έναν θησαυρό μνήμης συνυφασμένο με την Ιστορία της Ελλάδας
«Φώτης: Εκεί τελείωσε το πανηγύρι… Κι από εκεί πήρα το απολυτήριο για το χωριό, από την Καρδίτσα, παραδώσαμε και πήγαμε ο καθένας για τα χωριά μας.
Παναγιώτα: Aπολυτήριο… πήρες και απολυτήριο. Εγώ ήμουν στην Κερασούλα, στο ποτάμι, ο παππούς σου ήταν αντάρτης.
Φώτης: Mην τ’ ανακατεύεις, τώρα είναι πιο αλλόκοτη η ιστορία, έχει πολλές περιπέτειες. Aπό εδώ και πέρα ξεκινάει ο δεύτερος ένοπλος αγώνας, ο εμφύλιος», είναι ένα από τα αποσπάσματα που θα ακουστούν.
«Τον Αρη τον Βελουχιώτη τον γνώρισα όταν ορκιστήκαμε. Ορκιστήκαμε εδώ στη λίμνη. Φύγαμε απ’ τα Χάσια όλη η ΕΠΟΝ και πήγαμε στο Στουκ (σ.σ. το χωριό Κρυονέρι Καρδίτσας).
Το ’43. Ηρθε η γιαγιά σου εκεί και με είδε. Με τα πόδια ήρθε από το χωριό. Πέρασε από τη Σαρακίνα, λίγο δεξιότερα από την Πόρτα (σ.σ. εννοεί το χωριό Πύλη Τρικάλων)… Ηρθε με είδε, ψυχούλα μου… Eτρεχε τόσο δρόμο, τόσο φόβο. Θυσίαζε τον εαυτό της για το άτομό σου. Δεν υπήρχε λόγος να διστάξει. Τα διέθετε όλα αρκεί να φτάσει στον προορισμό? Πονάω εγώ για τον αγώνα αυτόν.
Νατάσα: Το πίστευες.
Φώτης: Πολύ. Αγωνίστηκα με πίστη όχι έτσι να τραβηχτώ από πίσω… Ημαν ορκισμένος».
Πέρα από τον πολιτικό και ιδεολογικό αγώνα, την ιστορία διατρέχει και ο έρωτας μεταξύ τους, που όπως διηγήθηκαν με χαρακτηριστικό χιούμορ στην εγγονή τους, δεν ήταν πάντα εύκολος.
«Παναγιώτα: Οταν ήρθαν να με παντρέψουν μ’ αυτόν, να με αρραβωνιάσουν, τα αδέρφια μου δεν ήθελε κάνας. Εφυγαν όλοι.
Φώτης: Εφυγαν όλοι απ’ τσ’ αρραβώνες.
Παναγιώτα: Ο πατέρας μου είχε φέρει όργανα.
Φώτης: Με τον αδερφό της μαλώσαμε. Γιατί δεν ήθελαν τα αδέρφια μ’ ντιπ, καθόλου.
Παναγιώτα: Ηρθαν ύστερα, αλλά…
Φώτης: Πήγαμε στο τέλος. Κι είναι πολλά πράγματα. Πολλά πράγματα είναι να σας πω…».
Πυκνός λόγος, συμπυκνωμένα νοήματα. Ο Φώτιος Βαβίτσας είχε μια φυσική συστολή σε αυτά που έλεγε. Αυτά που είπε, κοφτά, με την τρικαλινή ντοπιολαλιά του, ήταν συγκλονιστικά. Χωρίς περιττά λόγια και φανφάρες, με λεπτομέρειες όμως για ονόματα, τοπωνύμια, ημερομηνίες. «Στο Κηπούριο στα Γρεβενά. Είχαν δεμένο έναν αντάρτη, που αποκοιμήθηκε στη σκοπιά. Τον σκότωσαν. Δεν άντεξα.
Σηκώθηκα και του ξέσφιξα τα χέρια…». Σε άλλο σημείο της αφήγησής του, αναφερόμενος προφανώς στην ιστορική αδερφική συνύπαρξη κυβερνητικού και δημοκρατικού στρατού στη Νιάλα, ο Φώτης Βαβίτσας λέει: «Ηταν 13 Απριλίου 1947. Χιόνιζε. Εκεί στρατός και αντάρτες κοιμήθηκαν δίπλα δίπλα». Είναι ένας από τους λίγους επιζήσαντες που το πιστοποιεί…
«Εγκαταλείψαμε τον Γράμμο στις 28 Αυγούστου του ’49. Συμπτυχθήκαμε στην Αλβανία. Κατασκηνώσαμε έξω απ’ το Ελμπασάν. Πήγαμε στο Δυρράχιο. Μπήκαμε στο πλοίο 2.500 άτομα μία αποστολή. Ανεβήκαμε στο καράβι. Μεγάλο καράβι εμπορικό.
Για ζώα ήταν. Στην Τασκένδη φτάσαμε πολύς κόσμος. Μας έδωσαν κρεβάτια. Μας έδωσαν δωμάτια όσοι ήμασταν παντρεμένοι… Στην Τασκένδη κατέβηκε το μάχιμο τμήμα. 25.000 αντάρτες. Κι αντάρτισσες. Παντρεύτηκαν εκεί. Τραυματισμένα κορίτσια. Πώς να σου πω παιδί μου. Αγιασμένα».
ΝΑΤΑΣΑ ΝΤΑΪΛΙΑΝΗ: ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΣΥΝΤΑΡΑΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Οσα έγιναν τότε στην Ελλάδα καθορίζουν το σήμερα
«Η γιαγιά μου μου έλεγε πάντα με απορία: τι θα τα κάνεις όλα αυτά; Βιβλίο θα τα κάνεις; Και ο παππούς μου δεν είχε ξαναμιλήσει στην οικογένειά του για όλα όσα είχε ζήσει…
Σιγά σιγά, από περιέργεια και διαίσθηση, άρχισα να ρωτάω. Και όσα έμαθα φώτισαν την οικογενειακή μου ιστορία, αλλά και την προσωπική μου ταυτότητα», λέει στο «Εθνος» η Νατάσα Νταϊλιάνη, σκηνοθέτις της παράστασης που πρόκειται να παρουσιαστεί αύριο στις 6 στην Πειραματική Σκηνή.
Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Γερμανία από Ελληνες γονείς, η Νατάσα γνώριζε ότι η μητέρα της είχε γεννηθεί στην Τασκένδη. Η ίδια είχε επαφή με τους παππούδες της στην Ελλάδα, όπου περνούσε κάποιες περιόδους της ζωής της ως παιδί. Στα 18 της, γύρισε στην Αθήνα για να σπουδάσει Νομική και στη συνέχεια ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Αγγλία. Οταν έκλεισε αυτός ο κύκλος, θέλησε να μετακομίσει μόνιμα στα Τρίκαλα, πολύ κοντά στον Φώτη και την Παναγιώτα Βαβίτσα.
«Ηταν μια υποσυνείδητη αναζήτηση ταυτότητας.
Δεν είχα κανέναν λογικό λόγο να γυρίσω στα Τρίκαλα. Και τότε είχα την πρώτη μου καθημερινή επαφή μαζί τους και με αυτήν την κρίσιμη ιστορική περίοδο. Αρχισαν να μου μιλάνε για το πρώτο και το δεύτερο αντάρτικο αντάρτες και τον Εμφύλιο. Σ’ εμένα αυτή η λέξη δεν είχε μεγάλο αντίκτυπο γιατί είχα μεγαλώσει σε άλλο περιβάλλον. Ο παππούς μου στην καθημερινή μας συναναστροφή άρχισε να μου μιλάει για τη δική του ιστορία και τη συμμετοχή στον αντιστασιακό αγώνα και μετέπειτα στον εμφύλιο πόλεμο. Και ο λόγος του ήταν ωραίος, πυκνός, γεμάτος εικόνες, ήταν σαν να έβλεπα όλες τις μάχες να εκτυλίσσονται μπροστά μου. Στη συνέχεια, άρχισα να μελετάω εκείνη την περίοδο… Και τελικά να διασταυρώνω πληροφορίες, για να δω πού τοποθετούνταν όλα αυτά μέσα στην Ιστορία…», εξηγεί ηΝατάσα.
Tελετουργία
«Μέσα από τις διηγήσεις τους, συνειδητοποίησα ότι ήταν μια συνταρακτική περίοδος για την Ελλάδα. Ηταν η πρώτη χώρα που αντιστάθηκε στους ναζί. Και τα όσα ακολούθησαν καθορίζουν το σήμερα. Σιγά σιγά, οι συναντήσεις μας έγιναν… ανάγκη, τελετουργία. Με περίμεναν την επομένη μέρα στο καθορισμένο ραντεβού μας με την Ιστορία… Συνήθως η συζήτηση έκλεινε με μια χαρακτηριστική φράση: Αυτά που ζήσαμε εμείς να μην ξανάρθουν», λέει η Νατάσα.
«Ο παππούς μου ειδικά ήταν ξεκάθαρα στρατευμένος, πάλεψε για έναν καλύτερο κόσμο και είχε πίστη σε αυτόν τον αγώνα. Ηταν γι’ αυτούς επιτακτική ανάγκη να πολεμήσουν, αλλά να αμυνθούν στη λεγόμενη λευκή τρομοκρατία που είχε αρχίσει σταδιακά να εξαπολύεται».
Πόσο επίκαιρη είναι η διήγησή τους σήμερα; «Οι συνειρμοί είναι αυτόματοι. Δεδομένων βέβαια των νέων συνθηκών και των καινούργιων όρων. Υπάρχουν ομοιότητες αλλά και τεράστιες διαφορές, στο πώς ένιωσαν μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, τα πολιτικά οράματα που κατέρρευσαν, ακόμη και στην ξενιτιά τους: πώς φύγανε, πώς τους φυγαδεύσανε, και μετά η νέα αρχή».
«Χρειάστηκε όλη αυτή η αναζήτηση σε αρχεία και ντοκουμέντα, ο έλεγχος και η επαλήθευση, οι συζητήσεις με ειδικούς επιστήμονες, για να οικειοποιηθώ και να κατανοήσω καλύτερα το πολιτικοοικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλισσόταν η ιστορία των παππούδων μου. Προσωπικά, ταυτίζομαι και ιδεολογικά με την πλευρά του παππού μου, προσπαθώ να ανακαλύψω και την άλλη πλευρά. Ομως ακόμη βλέπω ότι υπάρχει ”άλλη” πλευρά. Και αυτό είναι κάτι που πηγάζει από τότε…»,καταλήγει η Νατάσα Νταϊλιάνη.
ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΑ
ΦΩΤΟ ΘΑΛΕΙΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ
