Οι Παναγιές της Καλαμπάκας: Πώς η περιοχή και ο λαός τιμούν την Παναγιά

Αύγουστος, ο μήνας της Παναγιάς μας. Μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα και η περιοχή μας ετοιμάζεται, μέσα σε ατμόσφαιρα χαρμολύπης, να συνεορτάσει τον δεκαπενταύγουστο, την ανάμνηση της κοίμησης της Υπεραγίας Δεσποίνης Θεοτόκου με το «Απόστολοι συναθροισθέντες ενθάδε, Γεσθημανή το Χωρίον, κηδεύσατέ μου το σώμα…», να πάλη κάθε ανθρώπινη ύπαρξη που πιστεύει στην Παναγιά μας.

Όπως ολόκληρη η Ελλάδα έτσι και η περιοχή της Καλαμπάκας, τιμά ιδιαίτερα την Παναγία κάτι που αποδεικνύεται από το πλήθος εικόνων, εκκλησιών, εξωκκλησίων και μοναστηριών που αναφέρονται στο πρόσωπό της.

Οι εικόνες της Παναγιάς

Οι εικόνες της Παναγιάς που βρίσκονται στις εκκλησιές, τα μοναστήρια και τα εξωκλήσια της περιοχής δίνουν, η κάθε μία με ξεχωριστό και ιδιαίτερο τρόπο, αυτό το στοιχείο που ο λαός αντιλαμβάνεται και θέλει να προσδώσει στο πρόσωπο της Παναγίας.

Ως γνωστόν υπάρχει η ανεκτίμητης αξίας αμφιπρόσωπη εικόνα του Αρχαίου Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Καλαμπάκας όπου από τη μια πλευρά εικονίζεται η κοίμησή της και από την άλλη η σταύρωση του Κυρίου.

Είναι η ΠΑΝΑΓΙΑ της Καλαμπάκας (Παναγιά η Καλαμπακιώτισσα) αφού έτσι αντιμετωπίζεται από τους Καλαμπακιώτες.

Να πούμε ότι η συγκεκριμένη εικόνα λόγω των περιπετειών που είχε στο παρελθόν (εκλάπη δυο φορές) φυλάσσεται, για λόγους ασφαλείας, στην Ι. Μονή Βαρλαάμ απ’ όπου και μεταφέρεται τον δεκαπενταύγουστο για προσκύνημα στον ναό της.

Όσο για την ιστορία της εικόνας, σύμφωνα με απόψεις ειδικών, είναι των Παλαιολογείων χρόνων (ΙΔ΄ αιων). Εικάζεται ότι πρόκειται για δώρο του Ιωάννου Καντακουζινού και Θεοδώρας Καντακουζινής ενώ κατ’ άλλους (καθ. Ευθ. Τσιγαρίδας) πρόκειται για έργο του μεγάλου κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη Στρελίτζα Μπάθα (1527) χρονιά που αγιογράφησε το καθολικό της Μονής Αγίου Νικολάου Αναπαυσά Μετεώρων.

Αλλά και στην Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου υπάρχουν δυο σημαντικές εικόνες της Παναγιάς:

Στη δεσποτική, που κοσμεί το τέμπλο, η Παναγία εμφανίζεται με βασιλική περιβολή κρατώντας στο αριστερό χέρι τον Ιησού Χριστό και στο δεξί άνθος. Πρόκειται για την Παναγιά «ΡΟΔΟΝ ΤΟ ΑΜΑΡΑΝΤΟΝ» έργο, σύμφωνα με επιγραφή στο αριστερό τμήμα της εικόνας, κάποιου αναγνώστου οικονόμου Καπετσοβίτου εκ Ζαγορίου (12 Μαρτίου 1790).

Η δεύτερη (επαργυρωμένη) είναι η Παναγία ΓΛΥΚΟΦΙΛΟΥΣΑ «Η ΚΑΝΑΛΙΩΤΙΣΣΑ». Πρόκειται για έργα της παλαιολογείας περιόδου του 14ου αιώνα (1388 – 1393) και πιθανόν, όπως εικάζεται από ιστορικούς, προέρχονται από το τέμπλο του αρχικού καθολικού της Μονής και φέρει το όνομα «Καναλιώτισσα» κα συγκεκριμένα, από την γυναικεία Μονή Λοξάδας ή Λυκουσάδας της Λοξάδας Καρδίτσας που βρίσκεται κοντά στα Κανάλια Καρδίτσας και κατά την Τουρκοκρατία ήταν μετόχι του Μεγ. Μτεώρου.

Η μονή είχε ιδρυθεί από τη Βασίλισσα – μοναχή Υπομονή Δούκαινα Κομνηνή σαν παραλαύριο του Μοναστηριού Αγίας Τριάδας Μετεώρων η δε εικόνα αποτελεί το μόνο σωζόμενο κειμήλιο μετά την πυρπόλησή της από τους Τούρκους. Η εικόνα, σύμφωνα με το έθιμο μεταφέρεται από την Μονή του Μεγ. Μετεώρου και εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα ένα μήνα κάθε χρόνο (6 Αυγούστου – 6 Σεπτεμβρίου) στη «Λοξάδα» και τα Κανάλια Καρδίτσας.

Η Θεοτόκος «ΥΨΗΛΟΤΕΡΑΣ» ήταν το ομώνυμο μοναστήρι των Μετεώρων που αποκαλούνταν και Μονή των Καλλιγράφων όπου στο τέλος του 14ου και αρχή του 15ου αιώνα, ήκμασε σχολή βιβλιογράφων και τιμώνταν τα εισόδεια της Θεοτόκου.

Στην Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Ανθούσας (τοποθεσία «ΝΕΓΚΡΙ» βρίσκεται δίπλα στον ομώνυμο παραπόταμο του Ασπροποτάμου) πριν την πυρπόληση της από τους Γερμανούς υπήρχε, εικόνα της Παναγίας «ΓΛΑΚΤΟΤΡΟΦΟΥΣΑΣ» με εγχάρακτη αφιέρωση που μεταξύ άλλων ανέφερε: «…η ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΙΚΩΝ . ΓΑΛΑΚΤΟΤΡΟΦΟΥΣΑ ΕΠΙΚΑΛΟΥΜΕΝΗ ΑΠΟ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΗΝΕΧΘΗ ΕΝ ΕΤΕΣΙΝ 1761… ΗΤΙΣ ΕΣΤΙΝ ΠΑΛΙΟΤΑΤΗ ΤΩΝ ΓΟΤΘΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ…».

Αλλά και στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Βυτουμά η δεσποτική εικόνα της Παναγίας αποτελεί ένα σπάνιο κειμήλιο και πολλοί δεόμενοι στη χάρη της έχουν τύχει της μεσιτείας της για διάφορα θέματα που τους απασχολούν.

Επίσης στην Ιερά Μονή Βαρλαάμ υπάρχει η εικόνα της Παναγιάς «μεσίτριας» καθώς στη συνείδηση των ορθοδόξων πιστών η Παναγία έχει καθιερωθεί ως μεσίτρια που ενώνει τη γη με τον ουρανό, τον αισθητό κόσμο με τη νοητή ωραιότητα.

Η αλήθεια αυτή αποτυπώνεται στους βυζαντινούς ναούς με την Πλατυτέρα που εικονίζεται στην κόγχη του ιερού.

Η Παναγία είναι η κλίμακα από την οποία κατέβηκε ο Θεός στη γη, για να μπορέσει ο άνθρωπος να αποδεσμευθεί από τις συνέπειες της φθοράς και του θανάτου, να ατενίσει την ωραιότητα του προπτωτικού κάλλους και να πορευθεί προς τη θέωση. Γι’ αυτό η κλίμακα του Ιακώβ εξεικονίζει την Θεοτόκο που ένωσε τα «διεστώτα» και συνάπτει αυτά για πάντα με τις πρεσβείες και τη μεσιτεία της προς τον Υιό και Θεό της.

Ιερές Μονές και εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία

Στην περιοχή Καλαμπάκας υπάρχουν πολλά μοναστήρια που τιμούν την Παναγιά μας όπως η Μονή Κοιμ. Θεοτόκου «ΒΥΤΟΥΜΑ», «ΣΤΑΓΙΑΔΩΝ», ΧΡΥΣΙΝΟΥ, Παναγιά η «ΚΑΝΑΛΙΩΤΙΣΣΑ» στην δασική περιοχή «ΚΑΝΑΛΑΚΙ» Μετεώρων, η Κοίμ. Θεοτόκου Καστρακίου (τρανή Εκκλησιά), η παλιά μονή κοιμ. Θεοτόκου «Γαλακτοτροφούσας» Ανθούσας, η ιστορική Μονή Λιμποχώβου Κουτσούφλιανης. Αναφέρουμε εκ νέου τον αρχαίο Ναό Κοιμ. Θεοτόκου Καλαμπάκας όπου το απόγευμα της παραμονής κατά την ακολουθία του εσπερινού, προ του ανθοστόλιστου επιταφίου ψάλλονται οι γνωστοί ύμνοι – εγκώμια που αναφέρονται στην κοίμησή της.

Τέλος οι ενορίες που τιμούν την Θεοτόκο στην περιοχή Καλαμπάκας είναι της Αχελινάδας, Γαύρου, Θεοτόκου, Σταγιάδων Μεγ. Κερασιάς, Καλομοίρας, Αμπελοχωρίου, Ματονερίου, Ανθούσας, Καλλιρρόης, Γλυκομηλιάς, κ.λ.π.

Των Γρηγόρη Γ. Καλύβα και Βαγγέλη Γκιάτα
εφημερίδα Η ΕΡΕΥΝΑ