Με την Ορέστεια του Ξενάκη σε σκηνοθεσία David Hermann, άνοιξε τη σεζόν της, πριν λίγες μέρες, στο χώρο του πάρκινγκ της, η Deutsche Oper του Βερολίνου. Το κοινό, ανάμεσα σε μπετόν, σίδερα και προβολείς βρίσκεται απέναντι από μια σκηνή που ορίζεται από τις πλάτες τριών κτιρίων, τριών διαφορετικών εποχών. Έτσι και ο Αισχύλος, ο Ξενάκης και ο Hermann δίνουν το στίγμα τους ο ένας πάνω στο έργο του άλλου. Ο Ξενάκης στην Ορέστειά του, ένα από τα πιο πρωτοποριακά μουσικά έργα του 20ού αιώνα, συμπυκνώνει σε 60 λεπτά τις τρεις τραγωδίες που συγκροτούν την Ορέστεια του Αισχύλου, όπου αναπτύσσεται η τραγική μοίρα της οικογένειας των Ατρειδών, τα μέλη της οποίας αλληλοσφάζονται μέσα σε έναν συνεχή κύκλο εκδίκησης. Όταν ο Αγαμέμνονας επιστρέφει νικητής από την Τροία, δολοφονείται από τη γυναίκα του, Κλυταιμνήστρα, η οποία δεν ξεχνά ότι ο ίδιος είχε θυσιάσει την κόρη τους Ιφιγένεια προς όφελος της εκστρατείας των Αχαιών. Δολοφονία εκδίκησης, αλλά και ανατροπής της πατριαρχικής τάξης πραγμάτων. Οι τύψεις απουσιάζουν από τη συνείδησή της.
Στο πάρκιγκ, τα φύλλα της μαύρης αγκινάρας, που δεσπόζει στη σκηνή, ανοίγουν και εμφανίζεται στην καρδιά της η αθώα Κασσάνδρα (ερμηνευμένη εξαιρετικά από τον Seth Carico), λάφυρο που είχε φέρει μαζί του ο Αγαμέμνονας από την Τροία, η οποία τσαλαπατώντας μες στο αίμα προφητεύει το θάνατό της. Μια φαγάνα, που συμβάλλει στη διαμόρφωση του οπτικού και ηχητικού τοπίου, απομακρύνει από τη σκηνή το νεκρό της σώμα.
Το σκηνικό δεν παριστάνει κάτι άλλο από αυτό που είναι. Αντιθέτως, με ποικίλους τρόπους τονίζεται η ταυτότητά του. Η ορχήστρα σχεδόν στριμωγμένη μοιάζει φυλακισμένη πίσω από κάγκελα. Οι ήχοι ταιριάζουν απόλυτα με το μπετόν, καθώς χτυπούν πάνω του σκληροί. Οι θεατές παρκαρισμένοι παρακολουθούν τεράστιες ατσάλινες πόρτες να ανοιγοκλείνουν καταπίνοντας τους ήρωες στο εσωτερικό του παλατιού των Ατρειδών• στο θάνατο. Τα μέλη της οικογένειας των Ατρειδών δηλητηριασμένα και τυφλωμένα από το μίσος της εκδίκησης, δρουν με τα κεφάλια τους βουτηγμένα σε μαύρους όγκους σκοτοδίνης. Θύτες και θύματα συγχρόνως, εγκλωβισμένοι σε μια επαναλαμβανόμενη υποχρέωση ανταπόδοσης, ενός κάθε φορά, παρελθοντικού φόνου. Τη δολοφονία του Αγαμέμνονα θα εκδικηθεί ο γιος του, ο Ορέστης, ο οποίος με την παρότρυνση της Ηλέκτρας, της αδερφής του, σκοτώνει τη μητέρα του Κλυταιμνήστρα.
Τώρα όμως οι Ερινύες ουρλιάζουν. Γκρεμίζουν τα κάγκελα, ορμούν στη σκηνή. Στον Άρειο Πάγο ο Ορέστης δικάζεται για τη μητροκτονία που έχει διαπράξει. Η Αθηνά επεμβαίνει αθωώνοντας τον και ο ορθός λόγος επικρατεί. Αθωωτική δικαστική απόφαση που φανερώνει και επισφραγίζει τη μετάβαση από μια μορφή δικαίου που στηρίζεται στην εκδίκηση, σε μια εξορθολογισμένη και θεσμοθετημένη δικαιοσύνη, αυτή του Αρείου Πάγου. Το μεταιχμιακό στοιχείο που φέρει η Ορέστεια, έγκειται στη μετακίνηση από τη βαρβαρότητα, την έλλειψη συνείδησης και την υπερίσχυση του προσωπικού σε μια αυτοσυνείδηση που οδηγεί στον ορθολογισμό και την επικράτηση τελικά του συλλογικού, της βαθύτερης έννοιας, δηλαδή, της δημοκρατίας. Αυτό επιτυγχάνεται στην αθηναϊκή δημοκρατία του 5ου π.Χ. κατά την Αισχυλική Ορέστεια και αυτό είναι το σημείο που θέλει να τονίσει ο Ξενάκης. Για τον Hermann όμως, το σημείο αυτό υπερτονίζεται μουσικά από τον συνθέτη, τόσο που στα αυτιά του δεν ηχεί ως μια στιγμή χαράς, αλλά ως φασαρία. Οι δυνατές φωνές και η ένταση του τέλους, σε συνδυασμό με την συμπύκνωση των νοημάτων υποδηλώνουν ότι κάτι δεν είναι εντελώς θετικό σε αυτό το κλείσιμο. Ο σκηνοθέτης αποφασίζει να κρατήσει μια άλλη στάση. Στο πάρκινγκ η Αθηνά (επίσης πολύ καλά ερμηνευμένη από τον Michael Hofmeister) μπαίνει με μια Mercedes φέρνοντας τη δημοκρατία, συνοδευόμενη από παιδιά μέσα σε λευκές στολές εργαστηρίου. «Φοράει» τη δημοκρατία στο χορό, βγάζοντας έναν μακρύ πολιτικό λόγο και αποχωρεί. Μια δημοκρατία του σωλήνα επιβάλλεται στο χορό καθώς οι Ερινύες μεταμορφώνονται πια σε Ευμενίδες.
Η ειρωνεία του σκηνοθέτη είναι εμφανής απέναντι στα εύκολα σχήματα. Ένα σύστημα καταρρέει και ένα άλλο έρχεται να το αντικαταστήσει μέσω της επιβολής του. Ο θεϊκός νόμος δίνει τη θέση του στην αυθεντία του κράτους. Η εκδίκηση για τη δολοφονία του πατέρα νομιμοποιεί τη δολοφονία της μητέρας. Οι θεατές κάνουν εύκολα τους συσχετισμούς που αφορούν το παρόν, αλλά και το παρελθόν και το μέλλον. Τρεις διαφορετικές εποχές και μαζί τρεις διαφορετικές φάσεις αυτού που ονομάζουμε δημοκρατία εδώ και 2.500 χιλιάδες χρόνια. Μια αθηναϊκή δημοκρατία στην Ορέστεια του Αισχύλου που βρίσκεται σχεδόν στο απόγειο της δύναμής της και η οποία ακολουθώντας μια επιθετική εξωτερική πολιτική σταδιακά μετατρέπεται σε αθηναϊκή ηγεμονία. Μια δημοκρατία ανύπαρκτη, καταλυμένη στα χρόνια που γράφει ο Ξενάκης την Ορέστεια του, έχοντας διαφύγει ο ίδιος στο Παρίσι, απειλούμενος με σύλληψη λόγω της αντιστασιακής του δράσης. Ένα χρόνο μετά τη σύνθεση του έργου του ξεκινάει η περίοδος της χούντας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα.Μια δημοκρατία της Δύσης, στην προσέγγιση του Hermann, στερεωμένη, όχι πολλά χρόνια πριν, σε λουτρά αίματος και σωρούς ερειπίων, σαν αυτά που προκαλεί τώρα σε χώρες, στις οποίες θίγονται τα συμφέροντά της με πρόσχημα τον εκδημοκρατισμό τους. Λες και η δημοκρατία βρίσκεται στους όλμους που χύνουν από τον αέρα αδιακρίτως. Λες και οι νεκροί, οι εκατομμύρια πρόσφυγες, οι ακραίες αντιθέσεις, ο φανατισμός που προκαλεί το μίσος, η φτώχεια δίνουν προβάδισμα σε δημοκρατίες. Ξεχνούν, αδιαφορούν και ανοίγουν και πάλι τον κύκλο της εκδίκησης. Μια αντίστροφη πορεία από αυτή που συντελείται στην Ορέστεια του Αισχύλου. Μια επιστροφή στο δίκαιο της εκδίκησης. Ο Ξενάκης γράφει μουσική χρησιμοποιώντας μετασχηματισμούς μαθηματικών σχέσεων που εκφράζουν το σύμπαν σε μουσική. Το σύμπαν όπως και η μουσική, όπως έλεγε ο ίδιος, στηρίζεται σε αναδιπλασιασμούς. Επαναλήψεις, δηλαδή. Το ίδιο και η ιστορία αυτών των αιώνων μαζί με τα θεμελιώδη ζητήματα που τους διαπερνούν. 2472 χρόνια μετά την Ορέστεια του Αισχύλου σ’ ένα πάρκινγκ στο δυτικό Βερολίνο, σε ένα «ολικό θέατρο», όπου τα όρια μεταξύ σκηνής και κοινού είναι ρευστά, τα ζητήματα της ενοχής, της αθωότητας, του αλαζονικού πολιτισμού, της αυτοσυνείδησης, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας εξακολουθούν να αποτελούν μέρη περίπλοκων εξισώσεων και αέναων μετασχηματισμών. Στο πάρκινγκ ο κύκλος των παραστάσεων ολοκληρώθηκε με επιτυχία.
Πηγή: www.lifo.gr
