Κυκλοφόρησε η 2η εμπλουτισμένη έκδοση του βιβλίου του συμπατριώτη μας Παναγιώτη Β. Τσιγαρίδα, με τίτλο Κάτω από το νερό.
Ο Παν. Τσιγαρίδας γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια, μέχρι την ενηλικίωσή του στον οικισμό Φορτώσι. Το Φορτώσι, αυτή η στενή λωρίδα γης κατά μήκος του Ασπροπόταμου, μετά την τουρκική απελευθέρωση αποτέλεσε τσιφλίκι Έλληνα γαιοκτήμονα. Μετά από αγώνα των κολλήγων καλλιεργητών του κατόρθωσαν να απαλλοτριωθεί [στις αρχές του 20ου αι.] και να αποκτήσουν κλήρους. Εκεί μια γενιά των Τσιγαριδαίων και των Τσιανταίων της Μεσοχώρας έστησαν τα σπίτια τους και με την εργατικότητά τους ανέστησαν τις οικογένειές τους στη στενή αλλά πλούσια λωρίδα γης, στο ποτάμι και στον κοντινό λόγγο. Το Φορτώσι [κατ΄ άλλους οι Λογγιές] αν και αυτοδιοικητικά ανήκε εξ αρχής στο Δήμο Αιθήκων, κοινωνικά, οικονομικά, συγγενικά ανήκει στη Μεσοχώρα.
Εκεί λοιπόν ο Παν. Τσιγαρίδας ζύμωσε τα πικρά μικράτα του ανάμεσα στο χωράφι, το ποτάμι, το λόγγο. Μέχρι που, μετά τις σπουδές, ζει στη μεγάλη πόλη.
Όμως οι μνήμες της παιδικής και νεανικής ηλικίας του, βαθιά ριζωμένες μέσα του, όχι μόνο δεν έσβησαν αλλά βγαίνουν συχνά στην επιφάνεια, παλεύουν να σωθούν. Έτσι ο συγγραφέας έκανε το αυτονόητο χρέος στο γενέθλιο τόπο του. Κατέγραψε όλες αυτές τις μνήμες. Οι ίδιες να σωθούν κι ο ίδιος να λυτρωθεί από αυτό το χρέος[1].
Οι περισσότερες μνήμες του συγγραφέα ομαδοποιούνται κυρίως σε σύνδεση με ένα οικογενειακό πρόσωπο. Τη γιαγιά, τον παππού, τον πατέρα, τη μητέρα. και βέβαια οι σχολικές μνήμες κι αυτές της καθημερινής ζωής. Ο αναγνώστης εύκολα αναγνωρίζει τα υπαρκτά πρόσωπα της δράσης και οι συνομήλικοι του συγγραφέα θα βλέπουν και θα θυμούνται τις ίδιες εικόνες, τα ίδια βιώματα. Δεν υπάρχει μυθοπλασία ούτε εξωραϊσμός καταστάσεων.
Κορυφαία είναι η ενότητα Η αποχώρηση, όπου ο συγγραφέας αφηγείται με συγκλονιστικό τρόπο την ομαδική αποχώρηση από το Φορτώσι λόγω του φράγματος Μεσοχώρας. Βέβαια μπορεί σήμερα το Φορτώσι να μην είναι κάτω από το νερό αλλά σιγά-σιγά αυτό γίνεται με τη σταδιακή άνοδο της κοίτης του ποταμού λόγω των παγιδευμένων φερτών υλικών αλλά και της αναγκαστικής εγκατάλειψης. Για το συγγραφέα όμως σημασία έχει η Αποχώρηση των ανθρώπων, η εξαφάνιση της γης έρχεται σιγά σιγά δραματικά σχίζοντας τα σωθικά των πρώην κατοίκων που δεν παύουν να την παρακολουθούν. Οι μνήμες του Πάνου, του Γιάννη, του Κώστα, του Δήμου, του Φώτη είναι εκεί και δεν μπορούν να τις αποχωριστούν.
Διαφορετικά βιώνει την αφήγηση ο αναγνώστης που γνωρίζει πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής και του τόπου αναφοράς, διαφορετικά ο τρίτος αναγνώστης. Ο πρώτος αναγνώστης ταυτίζεται εύκολα με το συγγραφέα γιατί υπάρχει κοινό συναισθηματικό υπόβαθρο, ενώ ο τρίτος πρέπει να το “παλέψει”.
Η γραφή του συγγραφέα λιτή, αφαιρετική, έντονα λυρική, γεμάτη προσωπικά συναισθήματα. Και πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς!
Η ανάγκη λοιπόν να ανήκουμε σε έναν τόπο, συνήθως γενέθλιο που περάσαμε τα παιδικά μας χρόνια, εγγράφεται έντονα στον συναισθηματικό υποσυνείδητο και δεν σβήνουν ποτέ. Και ο Π.Τ. έσωσε αυτές τις μνήμες, κτήμα των απογόνων Φορτωσιωτών και όχι μόνο.
Ταυτότητα έκδοσης: Παναγιώτης Β. Τσιγαριδας, Κάτω από το νερό (Μια νοσταλγική ματιά στο παρελθόν), εκδ. Κ & Μ Σταμούλη, Θεσσαλονίκη, 2021, ISBN: 978-618-5306-36-6
Καλαντζής Θανάσης
Μεσοχώρα
[1] Σταύρος Ευαγ. ΗΛΙΑΣ – ψυχίατρος, Ψυχιατρικές επιπτώσεις από την μετεγκατάσταση πληθυσμών. Η συνεισφορά της «ψυχολογίας του τόπου» εφ. ΜΕΣΟΧΩΡΑ, φ.120/2009 Απόσπασμα: . Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ
“Η ψυχολογία του τόπου βασίζεται στο συμπέρασμα ότι τα άτομα επιζητούν να νιώθουν μια αίσθηση πως ανήκουν σε ένα μέρος. Αυτή η αίσθηση ανακύπτει από τη λειτουργία τριών ψυχολογικών διαδικασιών: της οικειότητας, της σύνδεσης και της ταυτότητας. Η μετακίνηση στην ουσία προκαλεί ρήξη των συναισθηματικών συνδέσεων αυτών. Ο προκαλούμενος αποπροσανατολισμός, η νοσταλγία και η αποξένωση μπορεί να υποσκάπτουν την αίσθηση ότι το άτομο ανήκει κάπου συγκεκριμένα, και την πνευματική υγεία, γενικότερα”.
