Ρόζα Ιμβριώτη , Το Φροντιστήριο της Τύρνας
Τον Ιούνη του 1944 μου ανατέθηκε η Διεύθυνση του Φροντιστηρίου της Τύρνας. Έμεινα αποσβολωμένη. Σ’ αυτό το μικρό χωριό με τους 671 κατοίκους, σε ύψος κάπου 1200μ. μέσα στην αγκαλιά του Κόζιακα έπρεπε να στήσω ένα Παιδαγωγικό Φροντιστήριο. Ούτε διδακτήριο, ούτε προσωπικό , ούτε διδαχτικό υλικό, ούτε βοηθήματα, ούτε βιβλιοθήκη, ούτε καταλύματα, ούτε…ούτε…
– Γίνεται , Συναγωνιστή, φροντιστήριο έτσι;
– Έχουμε μην ξεχνάς εμείς οι Έλληνες και το “κρυφό σχολειό”. Δεν έχουμε δασκάλους, τα σχολεία μένουν κλειστά. Είναι ανάγκη να φτιάξουμε δασκάλους. Πήγαινε. Εκεί απάνω, (εννοούσε την Καστανιά) , θα βρεις τον Καραγιώργη, αυτός θα τα βολέψει όλα, λέει ο Συναγωνιστής Γραμματέας της Παιδείας Πέτρος Κόκκαλης.
Ξεκινάω. Περνώ δυο φορές ξυπόλυτη την επικίνδυνη ζώνη κοντά στην Πόρτα και βρίσκω τον Κ.Καραγιώργη κ’ έπειτα το Σ.Μπαρμπουνάκη. Μένω κατάπληχτη. Τι έξαρση ήταν εκείνη, λες ακόμα και τα λόγια τους ήταν σπαθιές. Αυτοί οι άνθρωποι ατάραχοι, γαλήνιοι, καλοί καραβοκύρηδες μέσα στη φουρτούνα συγκροτούν τα ασυγκρότητα και τα βγάζουν πέρα όλα μια χαρά. Ανάταση παντού, από τον ” σύνδεσμο” ως τον “καθοδηγητή” κι ο λαός από δίπλα παραστέκει. Οι δάσκαλοιόθε κι αν στρέψω έχουν γίνει μια “κατεξοχήν” δύναμη λαομορφωτική και πολιτιστική.
Περπατώ τώρα στα πόδια του Κόζιακα την πανάρχαια ρωμαϊκή οδό και γοητεύομαι. Μόνος που δεν έχει κατανόηση είναι ο “συναγωνιστής” – έτσι το λέγανε – που πρέπει να με πάει σηκωτή στην Τύρνα. Είναι ένα τρισχαριτωμένο γαϊδουράκι. Από τη στιγμή που ξεκινήσαμε έβαλε στόχο το ζεστό ψωμί στον τορβά μου. Του το δίνω, το τρώει όλο και μένουμε νηστικοί από κει και πέρα κ’ οι δυό. Ύστερα από κάμποσο διάστημα αρνιέται να περπατήσει. Αναγκάζομαι να κατεβώ και να τον σέρνω από το σκοινί. Έτσι μπαίνω στην Τύρνα.
– Πώς να τα βγάλω πέρα;
Η αγωνία μου μεγαλώνει. Το χωριό είναι σχεδόν ολότελα καταστρεμμένο. Με δέχονται καμμιά τριανταριά σπουδαστές, αγόρια και κορίτσια. Αποφασίζουμε να συγκεντρωθούμε το απόγευμα κατά τις 5. Πάω να ησυχάσω. Στο μικρό δωματιάκι βρίσκω μια πολύτιμη συνεργάτισσα, τη Βάγια. Μιλήσαμε λίγο, πλύθηκα, έφαγα κ’ έπεσα να ξεκουραστώ. Κατά τις 4 1/2 μ.μ. χτυπάει κάποιος την πόρτα: ” Δε μπορώ να ξυπνήσω κανένα, όλα τα παιδιά κοιμούνται!”. Ανασηκώνομαι ζαλισμένη .
” Βάγια σήκω”. Η Βάγια κοιμάται μακάρια. Μα κ’ εγώ μισοζαλισμένη πέφτω στο ντιβάνι. Ο φούρναρης γνωματεύει ” Δε θα βγάλετε την ήρα από το στάρι”. Τέλος στις 6μ.μ. μαζευόμαστε όλοι στο χώρο που θα τον είχαμε τραπεζαρία. Είναι ημιϋπόγειο 20Χ8 μ. Μείναμε καναδυο ώρες συζητώντας. Όταν βγήκαμε είχαμε την εντύπωση κι η Βάγια κ’ εγώ ότι όλα θα πάνε καλά.
Τα παιδιά στεγάστηκαν στα διάφορα σπίτια. Το προσωπικό μαζεύτηκεε σ’ ένα μικρό ωραίο σπίτι, μέσα στα έλατα, μπροστά σ’ ένα θαυμάσιο φαράγγι. Όλοι γύρω μας παραστέκουν. Ο ” Κίσσαβος”, συνταγματάρχης του ΕΛΑΣ , δάσκαλος το επάγγελμα, όλο με παίρνει στο τηλέφωνο κι όλο ρωτάει για την υγεία μας. Μας στέλνει γιατρό. Ο Μπαρμπουνάκης, δάσκαλος κι αυτός, γίνεται ο φύλακας άγγελος του Φροντιστηρίου. Στέλνει κι όλο στέλνει από διδακτικό υλικό ως τα καλύτερα φαγώσιμα. Κι όλο μας δίνει συμβουλές.
Ο Πέτρος Κόκκαλης, καθηγητής του Πανεπιστημίου, μας κόβει συσσίτιο αξιωματικού και μας φροντίζει. Στέλνουν και περίφημους συνεργάτες. Φτάνει η Ξένη, διπλωματούχος της Σορβόννης για το μάθημα της ψυχολογίας, φτάνει ο Ν.Π. αρχαιολόγος για την ιστορία. Έρχονται οι καλύτεροι δάσκαλοι της περιφέρειας, ο Π., ο Μ. κ’ η Αδαμίδου. προς το τέλος φτάνει κι ο ζωγράφος Κώστας ο Θετταλός.
Μα το καμάρι του Φροντιστηρίου είναι το ανθρώπινο υλικό, οι σπουδαστές κι οι σπουδάστριες, στην αρχή 85 και στο τέλος 107. Βλέπω γύρω μου τα νειάτα που έρχονται έπειτα από εφιαλτικά γεγονότα που γίνηκαν στην περιοχή τους , που έχουν καταματωμένα τα πόδια και αμυχές στα χέρια και στο πρόσωπο, που κρύφτηκαν σε φαράγγια και σε χαντάκια στις δημοσιές , που πέρασαν την επικίνδυνη ζώνη που τη θερίζουν οι Γερμανοί, που γλύτωσαν από αλλεπάλληλα μπλόκα ως να φτάσουν στην Τύρνα περπατώντας 10 και 15 μέρες. βλέπω αυτά τα νειάτα να με κοιτάζουν με φρέσκια και παληκαρίσια ματιά, γεμάτα εμπιστοσύνη .
Όλοι και όλες είναι τελειόφοιτοι του Γυμνασίου ή σπουδαστές της Παιδαγωγικ’ής Ακαδημίας, είναι προπάντων , κι αυτό το λένε με περηφάνεια , ΕΠΟΝΙΤΕΣ!
Το Φροντιστήριο λειτουργούσε στο μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο της Τύρνας. Ο ντόπιος δάσκαλος στην αρχή ήταν δύσπιστος, έπειτα γίνηκε φανατικός οπαδός μας και μας βοήθησε πολύ ως το τέλος.
Το πρόγραμμα μας καταρτίστηκε έτσι:
Το πρωί από τις 7 1/2 – 1μ.μ κάναμε τα θεωρητικά μαθήματα.
Ρ. Ιμβριώτη: Παιδαγωγικά: Βάσεις για μια δημοκρατική παιδεία. Οργάνωση της Παιδείας. Περισχολικά ιδρύματα. Σχολείο Αναλφαβήτων – Επιμόρφωση. Αγωγή του πολίτη (Σκίτσο μιας δημοκρατικής αγωγής). Ο Δάσκαλος. Διοίκηση της Παιδείας.
Ξένη: Ψυχολογία του παιδιού και Πειραματική Ψυχολογία. Τεστ , επαγγελματικός προσανατολισμός. Ασκήσεις.
Ο φιλόλογος Ν.Π.: Ελληνική Ιστορία, Ιστορία Νέων Χρόνων και κυρίως η ελληνική Επανάσταση και το νόημά της.
Γίνονται ομιλίες και συζητήσεις με τους ξένους επισκέπτες 12- 1μ.μ.κάθε μέρα.
Το απόγευμα 4μ.μ. – 7μ.μ. λειτουργούσε το Δημοτικό Σχολείο. Οι Δάσκαλοι μοιράστηκαν τις τάξεις και εφάρμοζαν το “σχολείο εργασίας”. Ανάλαβαν και τους αναλφάβητους και τα νήπια με τις οδηγίες μας.
Στις 7 1/2 μ.μ. Συσσίτιο – Συζητήσεις και Ψυχαγωγία.
Μετά το Συσσίτιο ήταν η ώρα της ξεκούρασης και της περισυλλογής. Αρχίζαμε με κάποιο σκετς ή κάποια τραγούδια. Έπειτα διαβάζαμε τις ανακοινώσεις της Π.Ε.Ε.Α, ακούγαμε αφηγήσεις από τη ζωή των παιδιών στον απελευθερωτικό αγώνα, συχνά γινόταν ομιλίες από περαστικούς. Μιλούσαμε οι καθηγητές. Εγώ μίλησα για τον Παλαμά , η Ξένη για τον επαγγελματικό προσανατολισμό, ο Π. ” για την περιοχή του Πηλίου”, ο Κ. Θετταλός για την “Τέχνη” , ο Σαράτσης ο γιατρός “για την υγιεινή”κ.λ.π.
Γίνεται πραγματικά τα βράδυα αυτά κάτω από τις δυο λυχνίες κέντρο εκπολιτιστικό το Φροντιστήριο. Σιγά – σιγά προβάλλλουν οι μορφές των χωρικών στα παράθυρα και στις πόρτες. Έπειτα αρχίζουν να συζητούν και στο τέλος ο γεροντώτερος μας μιλεί για τα “λαϊκά δικαστήρια”. Σ’ένα απ’ αυτά είναι δικαστής. Το Φροντιστήριο κάνει εκδρομές και συχνά μιλούμε , το προσωπικό, πάνω στα προβλήματα του χωριού.
Αλλά το Φροντιστήριο είχε και τις επίσημες ώρες του.
Την πρώτη Κυριακή από τη λειτουργία του γίνηκαν τα εγκαίνια. Μαζεύτηκαν από τα γύρω χωριά κάπου 1500 άτομα, άντρες, γυναίκες και παιδιά, με τα φαγιά τους. Πήρε τη μορφή πανηγυριού. μίλησα πρώτη εγώ για το σκοπό του Φροντιστηρίου και την αποστολή του Δασκάλου. Θυμάμαι πως κατάληξα περίπου έτσι:
” Η αποστολή του Δασκάλου είναι να φτιάξει ανθρώπους , μα για να φτιάξουμε ανθρώπους, πρέπει πρώτα εμείς να γίνουμε άνθρωποι . Δεν μπορούμε να μείνουμε έξω από τους αγώνες του λαού , να μην κάνουμε δήθεν πολιτική. Γιατί τότε κάνουμε πολιτική αντίθετη από τα συμφέροντα του λαού. Εμείς θα φτιάξουμε ανθρώπους συνειδητούς και ελεύθερους . Χρέος μας είναι να σταθούμε πλάγι στο λαό μας και στην ανάγκη να τον οδηγήσουμε”.
Έδωκαν τον όρκο τα παιδιά κ’ έπειτα μιλεί ο καπετάνιος της Ι Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Γίνηκε πανζουρλισμός. Μιλεί για τον ΕΛΑΣ και τους σκοπούς του. ” Έφτασε , λέει , η ώρα της απελευθέρωσης. Χαιρετίστε τις σημαίες μας. Ο κατακτητής ψυχορραγεί. Ετοιμαστήτε για τα νέα σας καθήκοντα. Με σας πρωτοπορία θα φτιάξουμε μιαν ευτυχισμένη Ελλάδα”. Το πανηγύρι κράτησε ως τη νύχτα.
Δεύτερη επίσημη μέρα για το Φροντιστήριο ήταν η είδηση πως θα περάσει ο δοξασμένος στρατηγός Στέφανος Σαράφης. Τον δέχτηκε το Φροντιστήριο κι ο λαός με λουλούδια και τραγούδια
“…Βροντάει ο Όλυμπος …” .Στέκεται συγκινημένος ο Στρατηγός . Έπειτα ακουμπάει το ένα του πόδι σε μια καρέκλα του καφενείου και μιλάει. Θυμάμαι μόνο το τέλος:
” Τιμημένα μου παιδιά! Όσοι έπεσαν για το λαό, για την Πατρίδα, αιώνια θα ζήσουν. Οι άλλοι όσοι μείναμε , εμπρός για τη λαϊκή δημοκρατία, εμπρός να γίνουμε δημιουργοί μιας νέας Ελλάδας”.
Η τρίτη επίσημη μέρα ήταν όταν έφθασε πάνω σε μια μοτοσυκλέττα ο Κ. Καραγιώργης . Τελείωνε το Φροντιστήριο κ’ ήρθε και παρακολούθησε τα τελευταία μαθήματα. Μίλησε κάπου 1 1/2 ώρα:
” Ευχαριστώ , είπε, για όσα το Φροντιστήριό σας πέτυχε. Ο Θεσσαλικός λαός εχτίμησε τη δουλειά σας . Η Π.Ε.Ε.Α. στέλνει στον καθένα σας διορισμό στην περιοχή σας. Περιμένουμε να βοηθήσετε την ενότητα του λαού, να ενισχύσετε την απελευθερωτική ορμή του, να του σταθείτε να εξασφαλίσει μιαν ελεύθερη ζωή. Σταθείτε στο πλευρό του.”
Τελείωσε το Φροντιστήριο. Τα τελευταία μου λόγια ήταν :
” Σας θαυμάζω, σας καμαρώνω και σας καλοτυχίζω παιδιά της Ελλάδας. Με σας είμαι σίγουρη πως θα δημιουργήσουμε μιαν Ελλάδα λεύτερη, χαρούμενη, δημοκρατική”.
Ήταν στιγμές ανάτασης και πεποίθησης για την Νίκη, Το Φροντιστήριο μετά δίμηνη λειτουργία διαλύθηκε, όμως ο σπόρος που έρριξε βλάστησε. Βλέπω πότε -πότε τους παλιούς μαθητές , άντρες τώρα, γεμάτους προκοπή μα και προσμονή , πότε ο λαός θα δει τις θυσίες του να καταξιώνονται.
Ρόζα Ιμβριώτη
Το κείμενο της Ρόζας Ιμβριώτη βρίσκεται στην Επιθεώρηση Τέχνης του Μαρτίου – Απριλίου 1962, τεύχος 87-88, αφιέρωμα στην Αντίσταση
