Συνέντευξη στον ΛΕΥΤΕΡΗ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΟΥ
Άνθρωποι μόνοι. Άνθρωποι σκεφτικοί. Ενίοτε παραιτημένοι, ενίοτε θυμωμένοι. Σκοτάδι και οργή. Μπορεί όμως να πορευτεί έτσι ο άνθρωπος; Πόρτες κλειστές και τοίχοι που μεγεθύνονται, σαν διαλυμένο ακορντεόν που πνίγει ελπίδες και όνειρα. Πως θα τελειώσει όλο αυτό; Και πως θα βγούμε από την περιπέτεια αυτή σαν άνθρωποι, όταν όλα θα έχουν τελειώσει;
Γράφω και σκέφτομαι… «Όταν όλα θα έχουν τελειώσει». Μήπως όμως αυτό είναι ο άνθρωπος τελικά; Ένας διαρκής αγώνας, χαμένος εξ αρχής, για να νικηθεί το «τέλος»; Και γιατί να¨νικηθεί»; Η ανθρώπινη φύση…
Γι’ αυτή την ανθρώπινη φύση θέλησα να ψάξω λίγο παραπάνω. Να δω τι ακριβώς ζούμε σήμερα. Ποιοι φόβοι μας περικλείουν και πώς αντιμετωπίζονται. Αν είναι όλα «μαύρα» ή αν υπάρχει κάποια «χαραμάδα». Πώς βιώνει ο άνθρωπος τον αναγκαστικό του εγκλεισμό.
Δίνω το χέρι μου στην Δρ. Σταυρούλα Η. Μπαργιώτα. Ένα υπέροχο κορίτσι από τη Λάρισα, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Π.Θ, Επιστημονική Συνεργάτις της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., με εξειδίκευση στο Νοσοκομείο South London and Maudsley της Μ. Βρετανίας.
Πιάνει το χέρι μου πρόθυμα και με καθοδηγεί με έναν τρόπο που έχουν ανάγκη όλοι οι άνθρωποι. Η καραντίνα και η απόσταση δεν μου επιτρέπει να βλέπω τις συσπάσεις του προσώπου της όταν απαντάει στα ερωτήματα μου. Ωστόσο είναι σαν να την έχω ζωντανά, απέναντί μου. Διαβάστε και θα καταλάβετε…
Αυτό που με κλονίζει είναι όταν χτυπάει το τηλέφωνο , οποιαδήποτε ώρα της μέρας , απαντώ και στην άλλη άκρη της γραμμής είναι ένας άνθρωπος που κλαίει, κλαίει όμως με λυγμό και απόγνωση και όχι απαραίτητα γιατί θρηνεί το χαμό κάποιου αγαπημένου. Κλαίει και θέλει στήριξη γιατί είναι μόνος και δεν μπορεί να δει την οικογένειά του, γιατί έχει να κοιμηθεί μέρες, γιατί φοβάται το άγνωστο…
Με ποιες λέξεις θα περιέγραφε μια ψυχίατρος όλο αυτό που ζούμε σήμερα;
Κάθε μέρα η λέξη που μου έρχεται στο μυαλό αλλάζει. Με όρους μουσικούς θα έλεγα «παύση», με όρους παθολογίας «πολυοργανική ανεπάρκεια», με όρους τέχνης «υπερραλισμός», με όρους διαστημικούς «μαύρη τρύπα», με κοινωνιολογικούς «κρίση της συλλογικής συνείδησης». Τέλος, με όρους ψυχιατρικούς, που με ρωτήσατε, θα έλεγα ότι ζούμε κάτι σαν «παράνοια». Είναι σαν να μπήκαμε σε μια άλλη πραγματικότητα διαστρεβλωμένη ενώ παλεύαμε τόσο καιρό -ειδικά μετά την πρώτη καραντίνα- να προσποιηθούμε μια κανονικότητα, την οποία ο καθένας ερμηνεύει μέσα από το προσωπικό του βίωμα, κοινώς, όπως θέλει.
Υπάρχει κάτι που σας φοβίζει;
Ναι, ο θυμός των ανθρώπων απέναντι σε όλο αυτό, σε όλη αυτή τη ματαίωση που βιώνουν σε διάφορα επίπεδα. Ματαίωση για το ότι το πρώτο lockdown δεν εξαφάνισε τον ιό, ματαίωση για πλάνα και σχέδια που αναβλήθηκαν, ματαίωση για τις οικονομικές δυσκολίες, ματαίωση για τον χειμώνα που έρχεται, ακόμα και ματαίωση απέναντι στην ίδια τη ζωή όταν έχεις να αντιμετωπίσεις τόσο μαζικά το θάνατο. Τι θα γίνει με τούτο το θυμό; Κάποιοι άνθρωποι τον κάνουν άρνηση και συνωμοσιολογία, άλλοι τον ενδοβάλουν, τον στρέφουν μέσα τους και τον μετατρέπουν σε κρίσεις πανικού, εμφανίζουν δηλαδή αγχώδεις εκδηλώσεις, ενώ άλλοι βιώνουν για παράδειγμα καταθλιπτικά συμπτώματα. Άλλοι πάλι τρώγονται μεταξύ τους… Τώρα,σε προσωπικό επίπεδο με φοβίζει σίγουρα η υγεία των ανθρώπων μου και η δική μου..
Πώς αντιμετωπίζουμε τον φόβο;
Με την έκθεση στο φοβικό αντικείμενο και τη βίωση των συναισθημάτων που προκαλεί.. Όμως στην περίπτωση μας, αν αναφερθούμε στο φόβο απέναντι στη νόσο COVID-19, η έκθεση στο αγχογόνο ερέθισμα είναι ένα απαραίτητα αποφευκταίο γεγονός, και αυτό δυσκολεύει την κατάσταση. Η συνειδητοποίηση – επίγνωση όμως του φόβου ως συναίσθημα και η συμφιλίωση μαζί του , μέσω διαφόρων τεχνικών, μπορεί να λειτουργήσει ανακουφιστικά.
Μελέτες, από την πρώτη καραντίνα ακόμα, δείχνουν πως ο κόσμος πιέζεται πολύ ψυχολογικά κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του. Πως αντιμετωπίζεται η κατάσταση αυτή;
Είναι αλήθεια αυτό, οι αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές υπερείχαν έναντι άλλων ψυχιατρικών οντοτήτων στις μελέτες από τη διεθνή και την εγχώρια βιβλιογραφία. Μια πρώτη μορφή αντιμετώπισης θα ήταν να ασχοληθώ κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού με τα πράγματα που έχω και που μπορώ να ελέγξω και όχι με αυτά που θα είχα αν δεν είχα τον εγκλεισμό και που δεν είναι στο χέρι μου να επηρεάσω. Παράδειγμα, μπορώ να ελέγξω το να φροντίζω τον εαυτό μου, το σώμα , την άθληση τη διατροφή μου. Μπορώ να ελέγξω το να επικοινωνώ με τους σημαντικούς μου ανθρώπους, το να διαμορφώσω ένα ήρεμο και χαλαρό περιβάλλον μέσα στο σπίτι. Δεν μπορώ όμως να ελέγξω πότε θα κυκλοφορήσει το εμβόλιο, ούτε π.χ πόσα κρεβάτια ΜΕΘ υπάρχουν άδεια. Άρα δεν πρέπει να αγχωθώ για αυτά. Τα αφήνω για τους υπεύθυνους. Χρειάζεται να βάλουμε με κάποιο τρόπο ένα όριο στο νου μας.
Να είμαστε εκεί, να ακούσουμε, να καταλάβουμε και να το πούμε: «είμαι εδώ για σένα», «αυτό που νιώθεις το νιώθω και γω». Πώς; Επικοινωνώντας συχνά μαζί του. Η ανθρώπινη επαφή, ακόμα και μέσω μιας οθόνης – που δίνει πλέον και το πλεονέκτημα της μη χρήσης μάσκας – κάνει αναμφισβήτητα καλό
Η μοναξιά; Ο εγκλεισμός δημιουργεί τέτοιο συναίσθημα…
Ναι, έχετε δίκιο. Η μοναξιά του εγκλεισμού φάνηκε να επηρεάζει πολύ κυρίως τους ηλικιωμένους και τους νέους. Δύο αντίθετες κατηγορίες. Και ειδικά σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, με έντονο το οικογενειακό στοιχείο. Η πλειονότητα των ανθρώπων ζουν πλαισιωμένοι από κοντινή ή ευρύτερη οικογένεια. Ο περιορισμός στο σπίτι στερεί αυτή τη συνθήκη και κάνει το συναίσθημα της μοναξιάς ακόμη πιο έντονο.
Φοβάστε για όλα όσα θα μας «συνοδεύσουν» ψυχικά, όταν τελειώσει όλο αυτό;
Δε θέλω να φοβάμαι, πιστεύω στη δύναμη της ιατρικής και της επιστήμης γενικότερα. Όμως θα βγούμε σίγουρα αλλιώτικοι από όλο αυτό. Είμαστε ήδη αλλιώτικοι. Και τα παιδιά μας θα μεγαλώσουν διαφορετικά. Σκεφτείτε για παράδειγμα εσάς τον ίδιο. Ήδη στις ερωτήσεις σας χρησιμοποιείτε τον όρο «όλο αυτό». Και όχι μόνο εσείς δηλαδή. Και εγώ το έκανα μόλις τώρα. Αποφεύγουμε να το ονομάσουμε, είναι κάτι που ήδη μας έχει πληγώσει. Έχει αλλάξει τις ζωές μας σε πρακτικό αλλά και υπαρξιακό επίπεδο. Επίσης, από ψυχιατρική σκοπιά, πιστεύω θα δημιουργηθούν νέες κλινικές οντότητες που θα σχετίζονται με τα αποτελέσματα της πανδημίας και του εγκλεισμού και ίσως ενταχθούν στο μέλλον στα Διαγνωστικά Συστήματα Ταξινόμησης των Ψυχιατρικών Διαταραχών.
Υπάρχει κάποιο χαρακτηριστικό περιστατικό που έχετε αντιμετωπίσει το τελευταίο διάστημα, το οποίο να αποκαλύπτει αυτό που ζει ο άνθρωπος της διπλανής μας πόρτας;
Ναι, αυτό που με κλονίζει είναι όταν χτυπάει το τηλέφωνο , οποιαδήποτε ώρα της μέρας , απαντώ και στην άλλη άκρη της γραμμής είναι ένας άνθρωπος που κλαίει, κλαίει όμως με λυγμό και απόγνωση και όχι απαραίτητα γιατί θρηνεί το χαμό κάποιου αγαπημένου. Κλαίει και θέλει στήριξη γιατί είναι μόνος και δεν μπορεί να δει την οικογένειά του, γιατί έχει να κοιμηθεί μέρες, γιατί φοβάται το άγνωστο… γιατί έχει πολλούς λόγους να «φρικάρει» – να το πούμε χρησιμοποιώντας την αργκό-. Στο παρελθόν, αυτό συνέβαινε σε εξαιρετικές περιπτώσεις κυρίως λόγω κάποιας απώλειας ενώ πλέον είναι καθημερινότητα. Το πρόβλημα, βέβαια, είναι πώς με τις εξελίξεις που έχουμε μπορεί σύντομα να είναι και η απώλεια μια καθημερινότητα.
Δεν ξέρω, εμένα αυτό με συγκλονίζει. Αισθάνομαι μικρή μπροστά σε κάτι μεγάλο, όπως φαντάζομαι και πολλοί συνάδελφοι ειδικοτήτων πρώτης γραμμής που δίνουν τη σωματική μάχη με τον ιό. Εμείς οι ψυχίατροι δίνουμε την ψυχική μάχη.
Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς, που δεν είμαστε ειδικοί, για να βοηθήσουμε κάποιον γνωστό ή φίλο που αντιμετωπίζει πρόβλημα;
Να είμαστε εκεί, να ακούσουμε, να καταλάβουμε και να το πούμε: «είμαι εδώ για σένα», «αυτό που νιώθεις το νιώθω και γω». Πώς; Επικοινωνώντας συχνά μαζί του. Η ανθρώπινη επαφή, ακόμα και μέσω μιας οθόνης – που δίνει πλέον και το πλεονέκτημα της μη χρήσης μάσκας – κάνει αναμφισβήτητα καλό. Δε θα σας αναλύσω τις τεχνικές θετικής σκέψης, αυτοφροντίδας, έγκυρης ενημέρωσης κτλ νομίζω λίγο πολύ έχουν ακουστεί αρκετά. Θα πω μόνο πως, αν εντοπίσουμε κάποιο κλινικό , «άλυτο» θέμα, μπορούμε να βοηθήσουμε παροτρύνοντας τον άνθρωπο που το βιώνει να απευθυνθεί σε ειδικό ψυχικής υγείας. Υπάρχουν γραμμές παροχής ψυχικής βοήθειας για την πανδημία προς τους πολίτες αλλά και πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας , ψυχίατροι, ψυχολόγοι, και άλλοι θεραπευτές, πρόθυμοι να στηρίξουν όποιον έχει ανάγκη.
Πείτε μου κάτι αισιόδοξο που θα θέλατε να συντροφεύει τις σκέψεις όλων όσων μας διαβάζουν
Θα παραφράσω, χρησιμοποιώντας μέλλοντα χρόνο, ένα απόσπασμα που μου αρέσει του Ντοστογιέφσκι , ο οποίος απευθυνόμενος στους αναγνώστες, λέει: «Θα έρθει μια θεσπέσια νύχτα, μια νύχτα που μπορεί μόνο στα νιάτα μας να γίνει, ευγενικέ μου αναγνώστη. Ο ουρανός θα έχει μια τέτοια αστροφεγγιά, θα είναι τόσο φωτερός ο ουρανός, που σαν τον κοιτάζεις , θα αναρωτιέσαι δίχως να το θέλεις: μα είναι ποτέ δυνατό, κάτω απ’ έναν τέτοιο ουρανό να ζουν άνθρωποι μουτρωμένοι και γκρινιάρηδες;».
Ας περιμένουμε, λοιπόν, να έρθει αυτή η μέρα. Με υπομονή, ελπίδα και πίστη στην επιστήμη και τον άνθρωπο.
Larissapress.gr