Τουρκία: Η αχίλλειος πτέρνα της ΝΑ Μεσογείου

του Σωτήρη Χατζηγάκη 

Δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική έκδοση tovima.gr στις 16/03/2017

Μετά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμουςη Τουρκία εφαρμόζοντας πιστά τιςκεμαλικές της παρακαταθήκες κατόρθωσε να ισορροπήσει τις διάφορες εθνότητες που συμβιώνουν επί χρόνια στους κόλπους της.Το τουρκικό (κεμαλικό) κράτος χάραξε ακολούθησε καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα μια ημι-δημοκρατική πορεία και άρχισε να στοχεύει συστηματικάστην ένταξή του στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. 

Από τηνάνοδο ωστόσο στην εξουσία του ΤαγίπΕρντογάν τα πράγματα αλλάζουν, αφού ο Τούρκος πρόεδρος έθεσε ως κύριο στόχο της πολιτικής την ανάσταση της παλιάςΟθωμανικής αυτοκρατορίας. Έτσι, η χώρα αυτή -με ιδεολογικό όχημα το φαντασιακό της Τουρκίας να ηγεμονεύσει σ’ ολόκληρο τον Ισλαμικό κόσμο, σύμφωνα με το «δόγμα Νταβούτογλου»- αλλάζει τιςγεωπολιτικές της στοχεύσεις, οι οποίεςεφαρμόζονται επί ένα σχεδόν αιώνα. 

Το πρώτο σοβαρό εμπόδιο για την αλλαγή αυτή ήτανοι σταθερά ριζωμένοι θεσμοί του κεμαλικού κράτους, καθώς και οι βαθιά πίστη του τουρκικού λαού σε αυτούς. Ο Ερντογάν, με ιδιαίτερα περίτεχνους σχεδιασμούς, πέτυχε τη ριζική ανατροπή του status quo στο στρατό, στην πολιτική, στα μέσα ενημέρωσης και γενικότερα στις πανίσχυρες τουρκικές ελίτ. Έτσι, κατόρθωσε να ελέγξει σε μεγάλο βαθμό όλες τις άλλες δομές εξουσίας του Τουρκικού λαβύρινθου. 
Το επόμενο βήμα ήταν η ποδηγέτηση της πολύπλοκης και πολυσχιδούς τουρκικής κοινωνίας, στους κόλπους της οποίας συμβίωναν αρμονικά μέχρι πρότινος διαφορετικές θρησκευτικές αποχρώσειςμέσα στο ευρύτερο Ισλαμικό δόγμα (πχ Σουνίτες, Σιίτες, ΑλεβίτεςήΑλαουίτες-που αποτελούν πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους-, σουφιστές του Γκιουλέν, Κούρδους κλπ). 

Ο Ερντογάν, μεσυχνά βίαιο και αντιδημοκρατικό τρόπο έθεσε υπό τον απόλυτο έλεγχό του τα διάφορα ιδεολογικά και θρησκευτικά ρεύματα τα οποία συμβίωναν αρμονικά στην Τουρκία για πολλά χρόνια.

Η πολιτική αυτή επέφερε σοβαρές αναταράξεις και έντονες διαμάχες μεταξύ των διαφόρων ελίτ αλλά και των πολιτών.Υπήρξε, μάλιστα, η αιτία των πολλαπλών επιθέσεων τρομοκρατίας, που υφίσταται η γείτονα χώρα τα τελευταία χρόνια. Η στρατηγική αυτή της σύγκρουσης που εφάρμοσε ο Ερντογάν πυροδότησε τις ευρισκόμενες σε καταστολή αντιθέσεις της Τουρκικής κοινωνίας και έτσι σήμερα όλες οι διαφορετικές κοινωνικές εκφάνσεις νεκραναστήθηκαν και απειλούν ακόμα και με ακρωτηριασμό τη χώρα. Ωστόσο, το πιο βαθύ ρήγμα στην κοινωνία της Τουρκίας προκαλεί το σουφικό κίνημα του ΦετουλάχΓκιουλέν, που επηρεάζει και διχάζει κάθετα ολόκληρο τον Ισλαμικό πληθυσμό της Τουρκικής κοινότητας. 

Η γειτονική λοιπόν χώρα άνοιξε μόνη της τον «ασκό του Αιόλου» και οδηγείται πλέον, με δική της ευθύνη σε μια «κόλαση» θρησκευτικών, ιδεολογικών και πολιτικών συγκρούσεων. Έτσι, ό,τι δεν επιτεύχθηκε με τη μη εφαρμοσθείσα Συνθήκη των Σεβρών του 1920 (που προέβλεπε την πολυδιάσπαση της Τουρκίας) κινδυνεύει να υποστεί η χώρα αυτήεξαιτίας των σουλτανικών επιδιώξεων του Ερντογάν. 

Είναι αλήθεια βέβαια πως ο Ισλαμικός κόσμος (και μέσα στην Τουρκία) δεν ήταν ποτέ πραγματικά ενωμένος και συμπαγής.Στους κόλπους τουυπόβοσκε ανέκαθεν μια βαθιά εσωτερική διάσπαση. Ωστόσο, οι σημερινές αιματηρές συγκρούσεις στον ευρύτερο ισλαμικό χώρο της Ανατολικής Μεσογείου επιτείνουν την κρίση στην Τουρκία αν και οφείλονται και σ’ άλλες επιπλέον αιτίες,όπως η εύθραυστη οικοδόμηση «φαντασιακών κοινοτήτων»-κρατών, (όπως πχ το Ιράκ, η Συρία, ο Λίβανος, κλπ), αλλά και η σύνθλιψη εθνικών οντοτήτων όπως πχ οι Κούρδοι. 

Η δυτική πολιτική, που σχεδιάστηκε για την ευρύτερη περιοχή της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου στις αρχές του εικοστού αιώνα, δεν υπολόγισε το μέγεθος των θρησκευτικών και εθνικιστικών διαφορών των ποικίλων νεο-δημιουργηθέντωνκρατικών μορφωμάτων.Έτσι, η «χάραξη επί χάρτου»των συνόρων ολόκληρων κρατών είχε ως αποτέλεσμανα δημιουργηθεί ένα «κουβάρι» από αλληλοσυγκρουόμενα θρησκευτικά, εθνικιστικά, αλλά και γεωπολιτικά συμφέροντα. 

Σήμερα η περιοχή θερίζει τις θύελλες από την πολιτική της ίδρυσης φαντασιακών κοινοτήτων. Στην καρδιά του σημερινού δαιδαλώδους προβλήματος στον ευρύτερο αυτό χώρο βρίσκεται η Τουρκία,η οποίανομίζει πως, επαναλαμβάνοντας τις παλιές δοκιμασμένες κατακτητικές της μεθόδους, θα μπορέσει να επωφεληθεί για ακόμα μια φορά από τη σημερινή συγκυρία. Ωστόσο, σήμεραο κόσμος εξελίσσεται διαφορετικά. Τα πολλαπλά συμφέροντα στην περιοχή (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, η τρομοκρατικήέξαρση κυρίως εκ μέρους του ISIS με επίκεντρο τη Δύση, η νέα πολιτική στάση της Ρωσίας, η άνοδος της Κίνας, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο αναβαθμισμένος ρόλος της Κύπρου, κλπ)πιθανολογούν τον ανασχεδιασμό της παγκόσμιας τάξης και ανατρέπουν πολλές ιστορικές παραδοχέςγια την περιοχή. 

Αυτή η νέα ανακατάταξη επηρεάζειαποφασιστικά την ευρύτερη περιοχή της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου αλλά και μπορεί ως καραμπόλα να συμβάλει στην αναβάθμιση της θέσης της Ελλάδας. Μπαίνουμε συνεπώς, σε «ενδιαφέροντες καιρούς»: δηλαδή σε περίοδο ανατροπών και νέων ευκαιριών σύμφωνα με το γνωστό κινέζικο ρητό. Η χώρα μας επομένως θα πρέπει να είναι έτοιμη ώστε να επωφεληθεί από τις ανακατατάξεις στον κόσμο και ιδίως στην περιοχή της.