Ο όρος mobbing εκφράζει σήμερα τη συστηματική ψυχολογική επίθεση και διαδικασία περιθωριοποίησης που δέχονται οι εργαζόμενοι στην εργασία τους από τους ιεραρχικά ανώτερους ή και τους συναδέλφους τους. Ο όρος mobbing προέρχεται από την αγγλική λέξη mob που σημαίνει επιτίθεμαι, ενοχλώ, περικυκλώνω. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε το 1800 από Βρετανούς Βιολόγους ,στην περιγραφή της επιθετικής συμπεριφοράς κατά την πτήση, ορισμένων ειδών αποδημητικών πουλιών. Το 1900 ο ηθοποιός Konrad Lorenz το χρησιμοποίησε για να ερμηνεύσει εχθρική συμπεριφορά της πλειοψηφίας της αγέλης, έναντι των αδύναμων ζώων της ίδιας ράτσας.
Στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον τώρα, η συμπεριφορά του «Θύτη» στο Mobbing χαρακτηρίζεται από την συστηματική και στοχευμένη ύπουλη επιθετικότητα προς ένα συγκεκριμένο θύμα, ενώ προς τους άλλους συναδέλφους είναι τελείως διαφορετική, προς τους δε ανωτέρους του ιεραρχικά, υποτακτική μέχρι δουλοπρεπής.
Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά του επιτιθέμενου προς το θύμα είναι:
- η προσπάθεια απομόνωσης του θύματος στο εργασιακό του περιβάλλον, γιατί όσο πιο απομονωμένο είναι το θύμα τόσο πιο ανυπεράσπιστο είναι
- η συστηματική υποτίμηση της απόδοσής του η οποία συχνά σχετίζεται με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του (π.χ. ‘γυναίκα’, ‘χοντρός’, ‘ χωριάτης’, ‘νέος’ ή ‘γέρος’, κλπ.)
- η σταδιακή αφαίρεση των αρμοδιοτήτων του με στόχο να το καταστήσει μη χρήσιμο.
- στις όποιες εκφράσεις και χαρακτηρισμούς του επιτιθέμενου προς το θύμα είναι εμφανή τα συναισθήματα του φθόνου και της επιθετικότητας (στον τόνο της φωνής, στην απαξιωτική έκφραση του προσώπου, κ.α.)
- ο επιτιθέμενος ποτέ δε μετανιώνει ή ζητάει συγγνώμη ακόμα και όταν το περιβάλλον του εφιστά την προσοχή για την απαράδεκτη συμπεριφορά του (χαρακτηριστικό των έντονων ψυχοπαθητικών στοιχείων της προσωπικότητάς του)
Οι αρνητικές συνέπειες του mobbing δεν αφορούν μόνο το άτομο το οποίο δέχεται την επίθεση αλλά μπορούν να επεκταθούν και στον οικογενειακό του περίγυρο και φυσικά να έχουν επιπτώσεις και στην εργασία του. Το συνεχές άγχος με το οποίο υποχρεώνεται να ζει το θύμα, από την αγωνιώδη αναμονή της επόμενης επίθεσης του θύτη και των «υποτακτικών» του, θα το οδηγήσει σε αδυναμία συγκέντρωσης, μείωση του κινήτρου για την εργασία με αποτέλεσμα και τη μείωση της απόδοσής του. Η χρόνια αυτή πιεστική κατάσταση (stress), μπορεί να οδηγήσει το θύμα σε κατάθλιψη, αγχωτικές κρίσεις, κρίσεις πανικού, εμφάνιση ψυχοσωματικών διαταραχών ή επιδείνωση ακόμα και σωματικών παθήσεων. Τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει το mobbing στο άτομο που δέχεται την επίθεση είναι δυνατόν, ανάλογα και με τις αντοχές της προσωπικότητας του, να γίνουν τόσο σοβαρά ώστε να χρειαστεί μακροχρόνια ψυχοφαρμακευτική ή ψυχοθεραπευτική φροντίδα.
Οι επερχόμενες μεταβολές στη ψυχική και σωματική υγεία του ατόμου που δέχεται την επίθεση, δεν μπορεί παρά να επηρεάσουν και την επικοινωνία του με τους δικούς του ανθρώπους αλλάζοντας τις μέχρι τότε όποιες δυναμικές ισορροπίες στην οικογένειά του.
Αλλά, πέρα από το θύμα, συνάδελφοι που γίνονται μάρτυρες της άδικης και απαράδεκτης μεταχείρισης του θύματος από τον θύτη και τους ‘’συν αυτώ’’ εάν για οποιονδήποτε λόγο δεν μπορούν να αντιδράσουν υπόκεινται και αυτοί στις επιπτώσεις του mobbing, με πιο συχνή αντίδραση την προσπάθεια απομάκρυνσής τους από τον ψυχοπαθητικό περιβάλλον.
Η αντιμετώπιση του mobbing δεν είναι και τόσο εύκολη. Σε συναδελφικό επίπεδο είναι ιδιαίτερης σημασίας η απόκτηση φίλων από το θύμα. Οι συνάδελφοι αυτοί θα μπορέσουν να λειτουργήσουν, τόσο προστατευτικά προς το θύμα, όσο και να του μεταδώσουν το συναίσθημα ότι δεν είναι μόνο του και αβοήθητο. Σημαντικό ρόλο θα παίξουν, η διοίκηση της εταιρείας ή του οργανισμού, οι ιεραρχικά ανώτεροι του θύτη, η αναζήτηση της αλήθειας και των πραγματικών περιστατικών και τελικά οι νόμοι που προστατεύουν τη τιμή και την υπόληψη κάθε εργαζόμενου. Απλές εκκλήσεις στη κατανόηση και τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του στον θύτη, δεν έχουν συνήθως αποτέλεσμα, αφού εάν είχε τη δυνατότητα αυτή, δεν θα την είχε ποτέ εκδηλώσει.
Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο, υπάρχουν εξειδικευμένοι νομικοί που ασχολούνται με την προστασία των εργαζομένων, αλλά και εργαζόμενοι σε εταιρείες, διάφορους φορείς, ιδρύματα κ.λ.π. σαν μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων ή άλλων εργασιακών ομάδων, έχουν, μεταξύ των άλλων δραστηριοτήτων τους, την υποχρέωση προστασίας των θυμάτων. Σημαντικότερο όλων όμως είναι, η ευαισθητοποίηση των εργαζόμενων σε τέτοιου είδους φαινόμενα και συμπεριφορές, ώστε με τη μαζική καταδίκη τους να λειτουργήσουν κατασταλτικά στην ανάπτυξη και την εξάπλωσή τους.
Η ανοχή καταστάσεων που μπορούν να βλάψουν ανεπανόρθωτα την υγεία ενός συναδέλφου, εμπεριέχει στοιχεία συνενοχής.
Τζίκας Στ. Ιωάννης
Χημικός- Τεχνικός Ασφαλείας
Σύμβουλος Διαχείρισης Συστημάτων Ποιότητας
Μέλος ΕΦΕΤ
