Σήμερα, 29 Ιουλίου, εορτάζουμε τα γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη, του κορυφαίου μας συνθέτη, που άλλαξε την πορεία της Ελληνικής Μουσικής και του Πολιτισμού μας γενικότερα. Ο Μίκης μας, ο Μίκης των Ελλήνων και όλου του αγωνιζόμενου κόσμου, γεννήθηκε σαν σήμερα πριν 94 χρόνια στην Χίο. Έχοντας ζήσει μια πολυτάραχη και δύσκολη ζωή, ειδικά έως το 1970, δεν σταμάτησε ούτε λεπτό να παλεύει για τις αξίες (ειρήνη, ελευθερία, δημοκρατία, αγάπη) που πιστεύει και έχουν καθοδηγήσει τις πράξεις του όλα αυτά τα χρόνια.
musiccorner.gr
Μπορεί να έγραψε πολλά βιβλία και να ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική, όμως η περίοπτη θέση που έχει κατακτήσει στην ιστορία, οφείλεται αναμφιβόλως στο ασύγκριτο συνθετικό του έργο. Ένα έργο αξεπέραστο και πρωτότυπο με μελωδίες ασύλληπτου κάλλους που έχουν κερδίσει τη θέση τους στις καρδιές εκατομμυρίων ανθρώπων ανά την υφήλιο. Ασχολήθηκε με πολλά είδη μουσικής όπως εκκλησιαστική μουσική, όπερα, ορατόρια, μπαλέτα, μουσική δωματίου, μουσική για αρχαίο δράμα, μουσική για κινηματογράφο αλλά και μόνο με τους θρυλικούς κύκλους τραγουδιών και τη μελοποιημένη ποίηση, στην οποία υπήρξε ο πρωτοπόρος, κερδίζει την πρωτοκορυφαία θέση. Εξάλλου, ο Μίκης ήθελε να ξεφύγει από τις Δυτικοευρωπαϊκές, κυρίως, τάσεις, σχολές και επιρροές, επιθυμώντας διακαώς να παρουσιάσει κάτι καινούργιο που να συνταιριάζει τα προσωπικά βιώματά με την, όπως αποδείχθηκε, μεγαλοφυή έμπνευσή του. Η Ευρώπη, όπως τη γνώρισε στην περίοδο 1954-1960, τον απογοήτευσε και έκανε μεγάλη στροφή στην καριέρα του μελοποιώντας τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Ο Επιτάφιος ήταν, ούτως ή άλλως, ένα ιστορικό ποίημα τεράστιας αποδοχής, γραμμένο το 1936 αλλά με τη μουσική του Μίκη έγινε τραγούδι στα χείλη του λαού σηματοδοτώντας το πέρασμα σε μια λαμπρή περίοδο από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ο Επιτάφιος ήταν η απαρχή των πολυάριθμων μελοποιημένων ποιημάτων που έγραψαν τη δική τους ιστορία και εντυπώθηκαν στη συλλογική μνήμη δημιουργώντας ένα μοναδικό φαινόμενο παγκοσμίως με πρωτοστάτη τον ρηξικέλευθο Μίκη. Ο μέγας δημιουργός επένδυσε, επιπροσθέτως, με τη μουσική του και αξιολογότατους στίχους σπουδαίων στιχουργών δημιουργώντας έργα όπως:
- Πολιτεία Α’
- Πολιτεία Β’
- Επιφάνια
- Λιποτάκτες
- Η γειτονιά των αγγέλων
- Μαγική πόλη
- Οι μπαλάντες του Μαουτχάουζεν
- Αρχιπέλαγος
- Ένας όμηρος
- Μικρές Κυκλάδες
- Όμορφη πόλη
- Το τραγούδι του νεκρού αδελφού
- Ρωμιοσύνη
- Το Άξιον Εστί
- Τα τραγούδια του Αγώνα
- Τα δεκαοκτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας
- Τα λαϊκά
- Πνευματικό Εμβατήριο
- Θαλασσινά φεγγάρια
…και πάρα πολλά ακόμα. Τα έργα αυτά έχουν, βεβαίως, σημαδέψει μουσικά τον 20ο αιώνα τοποθετώντας λόγια μεγάλων ποιητών και στιχουργών καθώς και του ίδιου του Μίκη, στα χείλη μυριάδων ανθρώπων.
Έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν σε κάποια έργα του Μίκη αλλά η συνολική αντιμετώπιση του έργου του είναι εξαιρετικά δυσχερής και φυσικά δεν θα τολμήσουμε κάτι τέτοιο.
Οι επαινετικοί χαρακτηρισμοί που του έχουν αποδοθεί είναι, απολύτως δικαιολογημένα, εγκωμιαστικοί στο μέγιστο βαθμό αλλά αξίζει να παραθέσουμε κάποια λόγια του Γιάννη Ρίτσου, ποιητή-μύθου, που είχε γράψει στον πρόλογο του βιβλίου του Μίκη «Μαχόμενη κουλτούρα» μεταξύ άλλων τα εξής: «Μίκης Θεοδωράκης: ο πολυτάλαντος, ο πολυδιάστατος, ο πολυσύνθετος, ο πολυδύναμος….. Ο Μίκης, στον οραματικό δυναμισμό του, έχει κάτι από τον Σικελιανό και τον Μαγιακόβσκι, απ’ τον Ουγκό και τον Μπετόβεν. Ούτε στιγμή δεν θα βρούμε τον Μίκη σε χαλάρωση. Πάντα σε έξαρση…… Όλος μια τεντωμένη χορδή αέναα παλλόμενη, αδιάκοπα ανταποκρινόμενη και στο πιο ανεπαίσθητο νεύμα της Ιστορίας…… Ας μη νομιστεί ότι επιχειρώ να δώσω ένα υποτυπώδες έστω πορτραίτο του Μίκη. Ούτε την πρόθεση ούτε την ικανότητα έχω…»
Κι όταν ένας μαέστρος του λόγου σαν τον Γιάννη Ρίτσο, που υπήρξε ένας αληθινός γίγας της ποίησης, γράφει αυτά τα λόγια, τότε είναι ευκόλως εννοούμενο ότι οποιαδήποτε προσπάθεια του γράφοντος να περιγράψει ένα μικρό μέρος από την εκτυφλωτική λάμψη του Μίκη, είναι καταδικασμένη σε οικτρή αποτυχία. Όμως, σήμερα που ο Μίκης γίνεται 94 ετών, νιώθω την ανάγκη να εκφράσω τον, αν μη τι άλλο, απεριόριστο θαυμασμό μου για όσα μνημειώδη έργα μας έχει χαρίσει και όσα άπειρα συναισθήματα υπερηφάνειας, αγαλλίασης, ανάτασης, συγκίνησης, χαράς και όχι μόνο, έχουμε νιώσει από τα λόγια του και, κυρίως, τη μουσική του.
Ο Μίκης είναι κομμάτι από τις ζωές μας τις οποίες ομόρφυνε και σφράγισε με τα αριστουργήματά του. Χρησιμοποιώντας, όπως αναφέρθηκε, τη δική του έμπνευση σε συνδυασμό με τα ακούσματά του από το δημοτικό, παραδοσιακό και λαϊκό τραγούδι συν την εκκλησιαστική μουσική κατάφερε να δημιουργήσει τα δικά του ξεχωριστά και, κλασικά, πλέον, έργα. Άλλωστε, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, έγραψε μελωδίες που τράφηκαν από τους χυμούς της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Αυτό τις κατέστησε αναγνωρίσιμες από το ευρύ κοινό που, στη συνέχεια, τις αγκάλιασε.
Η περίπτωση του Μίκη είναι ασφαλώς μοναδική και ανεπανάληπτη. Ωσάν αστείρευτη πηγή, προμήθευσε τη μουσική από τη δεκαετία του 1940 και μετά με τρομακτικό αριθμό έργων. Όντας πάντοτε αγωνιστής, δεν θα μπορούσε να μην συμπεριλάβει στις συνθέσεις του κομβικά γεγονότα όπως Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση, Εμφύλιος πόλεμος, αγώνες για την Δημοκρατία, Δικτατορία 1967-1974 καθώς και διάφορες επαναστάσεις και πολέμους ανά τον κόσμο. Αναμενόμενο ήταν να καταστεί κόκκινο πανί για τους κυβερνώντες λόγω της αγωνιστικής δράσης του. Ως εκ τούτου δεν θα ήταν δυνατόν να μην γίνουν τα τραγούδια του λάβαρο και σύμβολο των αγώνων για την Δημοκρατία και την Ελευθερία.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 ξεκίνησε να πραγματοποιεί τις περίφημες λαϊκές συναυλίες με βασικό τραγουδιστή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ο κόσμος συνέρρεε για να ακούσει τα νέα τραγούδια παρόλο που οι διώξεις του κράτους και του παρακράτους δεν έπαυσαν ποτέ μέχρι την 21η Απριλίου. Με την έλευση των χουντικών, τα τραγούδια του απαγορεύτηκαν δια νόμου πλέον και ο ίδιος ο Μίκης συνελήφθη και φυλακίστηκε έως το 1970 όταν, υπό το βάρος της πίεσης διεθνούς ακτινοβολίας προσωπικοτήτων, αποφυλακίστηκε και έφυγε για το εξωτερικό. Εκεί, σε πολλές χώρες (Ιταλία, Γερμανία, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ελβετία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Γιουγκοσλαβία, Αυστρία, Σουηδία, Δανία, Φινλανδία, ΗΠΑ, Καναδάς, Μεξικό, Ισραήλ, Λίβανος, Τυνησία, Αυστραλία, Αργεντινή, Περού, Βενεζουέλα, Χιλή) πραγματοποίησε εκατοντάδες συναυλίες προσπαθώντας να πολεμήσει το ειδεχθές καθεστώς των συνταγματαρχών. Ουσιαστικά οι περιλάλητες και πολυθρύλητες αυτές συναυλίες του Μίκη ήταν ο γνωστότερος τρόπος αντίδρασης απέναντι στη χούντα αυξάνοντας κατακόρυφα το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης για το ελληνικό ζήτημα.
Μετά την παλινόρθωση της Δημοκρατίας και για λίγα χρόνια ακόμα τα τραγούδια του Μίκη ακούγονταν κατά κόρον όπως και άλλων συνθετών με σχετικό έργο (Μαρκόπουλος, Λεοντής, Λοΐζος). Όμως πριν φύγει η δεκαετία του 1970 το ενδιαφέρον του κόσμου για το πολιτικό τραγούδι είχε αρχίσει να φθίνει σε τεράστιο βαθμό και ο Μίκης δεν ακουγόταν όπως τα προηγούμενα χρόνια. Παρόλα αυτά συνέχισε να δημιουργεί με αποκορύφωμα τις λυρικές τραγωδίες Μήδεια, Αντιγόνη, Ηλέκτρα με τις οποίες προσέγγισε την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία μέσα από το πρίσμα μιας μοντέρνας αισθητικής σχετικά με την όπερα.
Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται πλήθος συναυλιών για τον Μίκη σε Ελλάδα και εξωτερικό. Αυτές τις συναυλίες παρακολουθούν και βιώνουν πλήθος ανθρώπων, μεγαλύτερων και νεότερων, που έρχονται σε επαφή με ένα μικρό μέρος (που είναι το γνωστότερο) του έργου του κολοσσιαίου δημιουργού. Σε αυτές τις εκδηλώσεις ο παλμός του κόσμου και των συμμετεχόντων καλλιτεχνών είναι τέτοιος που φαίνεται η απίστευτη δυναμική των τραγουδιών του Εθνικού και Παγκόσμιου Μίκη. Είναι, μάλλον, αδήριτη ανάγκη να αναφερθεί πως η μουσική του Μίκη είναι η ασφαλέστερη εγγύηση για μια πανδαισία όπως αυτή που βιώσαμε στο Καλλιμάρμαρο στις 24 Ιουνίου ή και πριν από δύο έτη στον ίδιο χώρο. Τα τραγούδια του μπορούν να ξεσηκώνουν και να χαρίζουν μαγικές στιγμές όσο κανενός άλλου δημιουργού.
Εν τέλει ο Μίκης, πέρα από το εξωπραγματικά ογκώδες και άφθαστο σε ομορφιά και ποιότητα έργο του, είναι ένα μη συγκρίσιμο μέγεθος. Ο Μίκης ήλθε στον κόσμο για να φωτίσει τη χώρα μας και τον πλανήτη οδηγώντας τη μουσική σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Η συνεισφορά του είναι ανυπολόγιστη και, νομίζω, ότι το ελάχιστο χρέος που έχουμε να κάνουμε σήμερα είναι να του πούμε:
Χρόνια πολλά, Μίκη. Σε ευχαριστούμε για όλα!
Αναφορές
- «Μαχόμενη κουλτούρα», Μίκης Θεοδωράκης, Εκδόσεις «Σύγχρονη εποχή», 1982
- «Πού να βρω την ψυχή μου…», Τόμος Β’, Εκδόσεις ΙΑΝΟS, 2017
- musiccorner.gr
