«Πώς θα δαμαστεί μέσα στον άνθρωπο το θηρίο που τείνει προς την πλεονεξία και τη βία; Ο Μακιαβέλι θ’ απαντούσε με τον εξαναγκασμό του Νόμου. Οι απαισιόδοξοι με τη Χάρη
του Θεού. Οι αισιόδοξοι με την Παιδεία». Ε. Παπανούτσος
Το γεγονός ότι η πιο πάνω άποψη ενός μεγάλου Έλληνα σοφού πολύ λίγο αντέχει σήμερα σε κριτική είναι ενδεικτικό του μεγέθους και του βάθους των αλλαγών που έχουν επισυμβεί στον κόσμο στο διάστημα των εξήντα περίπου χρόνων από τότε που αυτή διατυπώθηκε.
Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι ότι προστέθηκε ακόμα ένας τρόπος τιθάσευσης της βίας του ανθρώπου, αυτός των καθημερινών εκκαθαριστικών βομβαρδισμών από αμερικανικά και άλλα αεροπλάνα σε πολλές περιοχές της Μέσης Ανατολής (Συρία, Ιράκ, Λιβύη), αυξήθηκε πολύ ο αριθμός εκείνων που πιστεύουν στον εξαναγκασμό του Νόμου, και μάλιστα ενισχυμένου με δραστικές μειώσεις των πολιτικών ελευθεριών με τη δικαιολογία της ανάγκης προστασίας των πολιτών από τη διεθνή τρομοκρατία, και έχει μειωθεί σε μεγάλο βαθμό ο αριθμός εκείνων που ελπίζουν ότι μπορεί να επέλθει βελτίωση μέσω της Χάρης του Θεού ή της παιδείας.
Εμάς μας ενδιαφέρει βεβαίως η αντίληψη για το ρόλο της Παιδείας σήμερα. Τα πρόσφατα γεγονότα στο Παρίσι με την επίθεση των τζιχανιστών και την εκτέλεση δεκαεπτά αθώων πολιτών, τα πολλά videos που καταφθάνουν από το Ιράκ, τη Συρία και τη Νιγηρία με δημόσιους αποκεφαλισμούς ομήρων, πολλούς μπροστά στον τηλεοπτικό φακό, η σφαγή εκατοντάδων γυναικόπαιδων, οι ανατινάξεις και πυρπολήσεις εκκλησιών αλλά και οι κυνικές προτροπές σε ομοϊδεάτες για δολοφονίες Ευρωπαίων οπουδήποτε τους βρουν, δεν αφήνουν πλέον πολλά περιθώρια για αισιοδοξία όσον αφορά στα αποτελέσματα της παιδείας.
Είναι φανερό ότι η εκπαίδευση απέτυχε να έχει τα αποτελέσματα που προσδοκούσε ο Διαφωτισμός του 18ου αι. για διαμόρφωση δίκαιων, λογικών και συνειδητών πολιτών, και προπαντός για εξανθρωπισμό του ανθρώπου, τιθάσευση των ενστίκτων του και ψυχική και πνευματική καλλιέργεια.
Βέβαια πρέπει να γίνει από την αρχή μια διάκριση , ότι ο Ε.Παπανούτσος και ο Διαφωτισμός μίλησαν για παιδεία και όχι για εκπαίδευση, απλή μετάδοση δηλαδή γνώσεων από βιβλία και δεξιοτήτων για επαγγελματική αποκατάσταση. Αυτό είναι σημαντικό να λεχθεί γιατί η πράξη, δυστυχώς, στα διακόσια πενήντα χρόνια που πέρασαν από την εποχή του Διαφωτισμού απέδειξε ότι η παιδεία δεν είναι τόσο εύκολο να προσφερθεί όσο η εκπαίδευση.
Η παιδεία χρειάζεται πολύ περισσότερη προσπάθεια. Χρειάζεται επικοινωνία ψυχών, αμοιβαιότητα αγάπης, εμπιστοσύνη στο συνάνθρωπο, αφοσίωση, και αισιοδοξία για την ανθρώπινη φύση. Η παιδεία είναι όπως τη βροχή. Μπορούν να έχουν μαζευτεί στον ουρανό πολλά σύννεφα και μαύρα, αλλά βροχή δεν πέφτει. Χρειάζεται να συμβάλουν πολύ περισσότεροι παράγοντες, η κατάλληλη θερμοκρασία, η σωστή πνοή ανέμου και η αρμονική ατμοσφαιρική επικοινωνία μεταξύ του χώρου και των σύννεφων, της γης και του ουρανού, όπως λέει ο Ν. Καζαντζάκης στα μυθιστορήματα του.
Και, επιπλέον, δεν επιτυγχάνεται παιδεία στο κενό, χρειάζεται και η βοήθεια του συγκειμένου, του ανθρώπινου περιβάλλοντος, της κοινωνίας και της αναγκαίας εξωτερικής κουλτούρας.
Ο μεγάλος δάσκαλος του γένους Α. Κοραής ήταν ενήμερος γι’ αυτή την έλλειψη της αναγκαίας για παιδεία κουλτούρας στην προεπαναστατική Ελλάδα, πίστευε όμως ότι μπορούσε να δημιουργηθεί με το χρόνο με την κλασική εκπαίδευση μιας σειράς από μορφωμένες γενιές οι οποίες θα αποτελούσαν το κατάλληλο κοινωνικό και πολιτιστικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα μπορούσε να κτιστεί με το χρόνο η ποθητή παιδεία.
Ήθελε να δημιουργήσει πρώτα πολίτες μέσα από την εκπαίδευση. Αυτοί οι πολίτες θα πολεμούσαν για την ελευθερία τους και θα κυβερνούσαν με δικαιοσύνη και φρόνηση. Με τον καιρό οι πολίτες θα καλλιεργούνταν ψυχικά και πνευματικά και θα γίνονταν το αναγκαίο προζύμι για μια αποτελεσματική λειτουργία της παιδείας.
Για ένα διάστημα αυτό επιτεύχθηκε, η Ελλάδα άρχισε να γίνεται Ευρώπη, να προχωρεί στα γράμματα και τις τέχνες. Η παιδεία άρχισε να κάνει το θαύμα της. Αυτό όμως κράτησε ως το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα δεινά του Πολέμου, οι στερήσεις, οι νέες ιδεολογίες οδήγησαν σε εμφύλιο πόλεμο, σε φτώχεια και αθλιότητα και σε μεγάλη οικονομική και πολιτιστική οπισθοδρόμηση.
Οι ξενοκίνητες ιδέες, η ξένη κουλτούρα και αργότερα οι αλλότριες πολιτιστικές θεωρίες επηρέασαν τη νεολαία, και την έκαναν να υποβαθμίσει την αξία της παιδείας και της ψυχικής και πνευματικής καλλιέργειας. Οι μαθητές άρχισαν να δηλώνουν κυνικά στους δασκάλους και στους καθηγητές τους πως «δεν θέλουν να τους μοιάσουν», πως θέλουν να ακολουθήσουν το δικό τους δρόμο και να έχουν τη δική τους υποκουλτούρα.
Το αποτέλεσμα είναι η κατάσταση που έχουμε σήμερα, η κρίση παιδείας, στην οποία πλείστοι συμφωνούν πως πρέπει κατά κύριο λόγο να αποδοθούν τα σημερινά δεινά του λαού της Ελλάδας και της Κύπρου. Η κατάσταση είναι πολύ άσχημη. Υπάρχουν, φυσικά, οι δυνατότητες βελτίωσης με πολλούς κόπους και προσπάθειες, αλλά αυτές είναι περιορισμένες σε σύγκριση με αυτές που κάποτε πιστεύαμε πως είχαμε.
Αυτό, πιστεύω, είναι ανάγκη να το παραδεχθούμε, να το συνειδητοποιήσουμε και να αρχίσουμε να συμπεριφερόμαστε ανάλογα. Μια πρώτη αλλαγή θα πρέπει να είναι η ανάγκη εγκατάλειψης των παλιών ψευδαισθήσεων για τη μεγάλη δύναμη της παιδείας και υιοθέτησης της αναγκαίας ταπεινότητας, και μια δεύτερη η μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της ανάγκης άμεσης αναζήτησης συμμάχων και συνεργιών με τους γονείς και τα μέλη της κοινότητας στην οποία ανήκει το σχολείο…
ΑΡΓΥΡΗ ΖΩΗ
ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΣΤΗ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΘ
