του Κώστα Μιχαλάκη
Το τελευταίο διάστημα γίνεται πολύς λόγος για το λεγόμενο «Μακεδονικό» ζήτημα. Αυτό από μια άποψη είναι καλό, καθώς υπάρχουν συζητήσεις, ζυμώσεις, διαφωνίες, ανταλλαγές απόψεων. Η άσχημη πλευρά είναι ότι πολλές από αυτές τις απόψεις έχουν έρεισμα σε ιδεοληψίες ή μονόπλευρες λογικές, ενώ χειρότερο είναι ότι δεν μπαίνει σχεδόν καθόλου στο τραπέζι ο ρόλος των ιμπεριαλιστών στην δημιουργία και συντήρηση του ζητήματος, δίνοντας την εντύπωση σε πολλούς ότι πρόκειται για διμερή διαμάχη. Επίσης, η επιστήμη της ιστορίας χρησιμοποιείται κατά το δοκούν πολλές φορές ή ως αντίδοτο σε πολιτικά αδιέξοδα.
Θα ήθελα ξεκινώντας αυτό το μικρό άρθρο να ξεκαθαρίσω το εξής: Η Ιστορία δεν κάνει πολιτική. Όποιος ασχολείται με την πολιτική οφείλει να γνωρίζει ιστορία, η ιστορία εξετάζει την πολιτική, πολλοί μελετώντας την ιστορία έχουν αποκτήσει πολιτική συνείδηση, όμως η πολιτική ενός κράτους ή ενός κόμματος δεν χαράζεται με μοναδικό παράγοντα την ιστορία.
Ας δούμε όμως μερικά στοιχεία (μερικά μόνο, καθώς το θέμα είναι τεράστιο), προκειμένου να έχουμε μια καλύτερη εικόνα.
Δεν θα σας πάω πίσω στον 6ο αιώνα, όταν έγιναν φανερές μόνιμες σλαβικές εγκαταστάσεις στην περιοχή, αλλά στα τέλη της Οθωμανικής κυριαρχίας. Όταν μετά το 1881 έγινε φανερό ότι ο «μεγάλος ασθενής» θα έχανε αργά ή γρήγορα τις κτήσεις του στην Ευρώπη με την ταυτόχρονη άνοδο των βαλκανικών εθνικών κρατών, η Μακεδονία, με το μεγαλύτερο λιμάνι των Βαλκανίων, την Θεσσαλονίκη, τις εύφορες περιοχές της και την στρατηγική της θέση έγινε το επίκεντρο της διαμάχης.
Εκείνη ακριβώς την περίοδο, μια σλαβική πληθυσμιακή ομάδα άρχισε να νιώθει ότι δεν είναι ούτε Έλληνες, ούτε Βούλγαροι, ούτε Σέρβοι, ούτε Αλβανοί. Κατοικώντας στην περιοχή της Μακεδονίας και με μια αντιστροφή της Ιστορίας, αυτοονομάστηκαν Μακεδόνες. Γράφοντας για αντιστροφή της Ιστορίας εννοώ ότι οι περιοχές ονομάστηκαν ανάλογα με τους λαούς που τους κατοικούν: Ελλάδα είναι η χώρα των Ελλήνων, Γαλλία εκεί που κατοικούν οι Γάλλοι κ.ο.κ. Στην περίπτωση μας δεν ονομάστηκε η περιοχή από τους κατοίκους, αλλά το ανάποδο.
Η πολιτική συγκρότηση αυτής της τάσης δημιουργήθηκε το 1893, με την εμφάνιση της ΕΜΕΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση), η οποία οργάνωσε και την εξέγερση του Ίλιντεν στις 20 Ιουλίου του 1903, καθώς ο Προφήτης Ηλίας τιμάται ιδιαίτερα στις περιοχές εκείνες. Βέβαια, το σύνθημα της εξέγερσης «η Μακεδονία στους Μακεδόνες» ήταν ένα αρκετά θολό αίτημα και οδήγησε στην διάσπαση της οργάνωσης, καθώς άλλοι ήθελαν την ένωση της Μακεδονίας με την Βουλγαρία, ενώ η πλειοψηφία της ήθελε μια αυτόνομη Μακεδονία. Το Ίλιντεν όμως είχε και μια άλλη συνέπεια: Την αφύπνιση της Ελλάδας για την Μακεδονία και τον Μακεδονικό Αγώνα που ακολούθησε.
Πάντως, το ζήτημα της Μακεδονίας λύθηκε με τα όπλα στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 όσον αφορά τα σύνορα. Είναι γνωστό ότι δεν υπήρχε καμία συμφωνία, αντίθετα υπήρξε αγώνας δρόμου των βαλκανικών στρατών για τα εδάφη της περιοχής. Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης, στην οποία με διαφορά ωρών μπήκε πιο νωρίς ο ελληνικός στρατός από τον βουλγαρικό είναι η πιο χαρακτηριστική.
Ο χάρτης μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, αλλά και μετά την εγκατάσταση των προσφύγων από την Ιωνία κυρίως στην Βόρειο Ελλάδα, έδειξε ότι η ιδέα για Μακεδονικό κράτος δεν μπορούσε να σταθεί, καθώς κανένα από τα 3 όμορα κράτη (Σερβία, Βουλγαρία, Ελλάδα) δεν είχε καν διάθεση για τέτοια σκέψη. Όσοι επέμεναν σε αυτήν την τάση και βρίσκονταν στις επικράτειες αυτών των χωρών, αντιμετωπίζονταν ως τρομοκράτες, πράκτορες άλλων χωρών, ύποπτοι, ανάλογα με τις περιστάσεις και τις διπλωματικές εξελίξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί της Δυτικής Μακεδονίας, οι οποίοι θεωρούνταν πολύ ύποπτοι από το ελληνικό κράτος κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ταρακούνησε τα νερά στην Βαλκανική και στο Μακεδονικό, καθώς η Βουλγαρία άρπαξε την ευκαιρία να ενσωματώσει τις πέραν του Νέστου ελληνικές περιοχές και να αναθερμάνει την παλιά προπαγάνδα για ένωση των μακεδονικών περιοχών με την μητέρα-Βουλγαρία. Οι Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι αντέδρασαν αρκετά επιθετικά επαναφέροντας, με τον Τέμπο επικεφαλής, την ιδέα της Μακεδονίας στους Μακεδόνες, ιδρύοντας μάλιστα ομόσπονδο κράτος με αυτό το όνομα στις 2 Αυγούστου 1944 (καθώς οι Σλάβοι χρησιμοποιούν το παλιό ημερολόγιο, η ημερομηνία αυτή συμπίπτει με την 20η Ιουλίου, την επέτειο εξέγερσης του Ίλιντεν).
Η λήξη του ελληνικού εμφυλίου και ο ψυχρός πόλεμος κράτησαν το status quo, αναγνωρισμένο και από το ελληνικό κράτος, με μια από τις ομόσπονδες δημοκρατίες της Γιουγκοσλαβίας ως Μακεδονία, χωρίς όμως να δημιουργείται άμεσο ζήτημα για την χώρα μας και διεθνώς ως το 1991. Βεβαίως, όλα αυτά τα χρόνια, η ιθύνουσα τάξη της γειτονικής χώρας φρόντιζε να αναθρέψει ολόκληρες γενιές, όχι μόνο με την αίσθηση ότι είναι Μακεδόνες, αλλά και ότι δικαιούνται να ιδιοποιούνται την ιστορία και την έκταση ολόκληρης της περιοχής. Κι εκεί κάπου, την θέση της ιστορίας παίρνει η πολιτική.
Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1991 πάτησε σε πραγματικά προβλήματα αυτής της χώρας, ουσιαστικά όμως υποδαυλίστηκε και επιταχύνθηκε πρώτα από την Γερμανία και κατόπιν από τις ΗΠΑ. Φυσικά, η χώρα μας δεν άμοιρη ευθυνών, καθώς έβαλε την υπογραφή της στην διάλυση αυτή, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού της να επεκταθεί στα Βαλκάνια, ακόμη και εδαφικά. Αντί γι’ αυτό όμως, της προέκυψε το ζήτημα της ονομασίας της γειτονικής χώρας
Σε όλη την δεκαετία του 1990 οι ηγεσίες και των δύο χωρών συναγωνίζονταν σε εθνικισμό και προκλήσεις: Όσο επικίνδυνες ήταν και είναι οι απόψεις τύπου «να μπουκάρουμε στα Σκόπια», «γυφτοσκοπιανοί», και άλλα παρόμοια από την εδώ μεριά των συνόρων, τόσο επικίνδυνες ήταν οι οικειοποιήσεις του ήλιου της Βεργίνας και της ιστορίας των αρχαίων Μακεδόνων, τα τεράστια αγάλματα του Φιλίππου στα Σκόπια και άλλες κινήσεις από την εκεί πλευρά των συνόρων.
Όπως κάθε χώρα στα Βαλκάνια, έτσι και η πΓΔΜ δημιούργησε την δική της μεγάλη ιδέα, η οποία όμως τέμνεται με τις ήδη υπάρχουσες μεγάλες ιδέες των γειτονικών της χωρών και, το χειρότερο, με τα σύνορα τους.
Ποιος κέρδισε και ποιος έχασε από όλα αυτά; Οι μόνοι χαμένοι μπορούν να θεωρηθούν οι λαοί, καθώς δυσκολεύεται κάθε είδους συνεργασία μεταξύ τους, ενώ οι μόνες που ενισχύθηκαν είναι οι ακραίες φωνές και στις δύο χώρες. Οι πιο κερδισμένοι όμως αποδείχτηκαν η Ε.Ε., οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Κομμάτιασαν τα Δυτικά Βαλκάνια, δημιούργησαν κράτη-προτεκτοράτα, εγκατέστησαν βάσεις, διείσδυσαν οικονομικά και είναι οι ουσιαστικοί ιδιοκτήτες της Μακεδονίας, καθώς διαχειρίζονται τον πλούτο της και όλες οι χώρες της Βαλκανικής εξαρτώνται από αυτούς.
Το χειρότερο; Κάθε είδους αναζωπύρωση του ζητήματος οφείλεται στις δικές τους επιδιώξεις. Ας δούμε την περίοδο που ζούμε: Το να συνεννοηθούν οι λαοί και οι κυβερνήσεις τους για ένα πρόβλημα που τους ταλανίζει δεν είναι κακό. Κακό είναι που αυτό γίνεται υπό την πίεση των ΗΠΑ, προκειμένου να ενταχθεί η πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ και γενικά να εξυπηρετηθούν οι δικοί τους σχεδιασμοί και συμφέροντα. Επεισόδιο του ίδιου έργου είχαμε δει και λίγους μήνες πριν, με την πίεση πάλι των ΗΠΑ για «λύση» του Κυπριακού. Το να βάζεις όμως τους ιμπεριαλιστές να λειτουργούν ως διαιτητές και μεσολαβητές, τίποτα καλό δεν προμηνύει. Μια ματιά στον παγκόσμιο χάρτη και στην ιστορία των τελευταίων δεκαετιών μπορεί να το επιβεβαιώσει. Ο λύκος δεν θα φυλάξει τα πρόβατα, θα τα φάει και οι κυβερνήσεις που περιχαρείς δένονται στο άρμα του έχουν τεράστιες ευθύνες απέναντι στους λαούς τους, με την ελληνική κυβέρνηση να πρωτοστατεί σε υποτέλεια.
Φυσικά και το όνομα είναι σημαντικό, ειδικά αν κρύβει εθνικισμούς, σωβινισμούς και μεγαλοϊδεατισμούς. Κανένας δεν θα μπορούσε να δεχτεί σοβαρά ότι ο Μέγας Αλέξανδρος δεν ήταν Έλληνας ή ότι τα σύνορα της αρχαίας, βυζαντινής ή οθωμανικής Μακεδονίας πρέπει να νεκραναστηθούν και να δημιουργήσουν ένα κράτος ή να ενσωματωθούν σε ένα ήδη υπάρχον. Από την άλλη, το όνομα δεν πρέπει να είναι το μοναδικό κριτήριο. Εξηγούμαι: Με την Τουρκία δεν έχουμε καμία ονοματολογική διαφορά, αυτό όμως δεν λύνει κάποια από τις κρατικές διαφορές. Η Θράκη δεν χωρίζει σήμερα τις τρεις βαλκανικές χώρες που κατέχουν διάφορα τμήματα της. Το ίδιο συμβαίνει και με μια σειρά από άλλες διπλωματικές εμπλοκές σε όλον τον κόσμο: Δεν δημιουργούνται προβλήματα κυρίως από τα ονόματα, αλλά από σωβινισμούς, εθνικισμούς, επεκτατισμούς, την εμπλοκή των ιμπεριαλιστών. Οι δικαιολογίες είναι εύκολο να βρεθούν.
Είναι λογικό μια μερίδα του κόσμου να ανησυχεί για τις εξελίξεις ή να θέλει να εκφραστεί όσον αφορά το όνομα ή το αν κινδυνεύουν τα βόρεια σύνορα μας. Είναι επίσης παράλογο να θεωρεί κάποιος ότι όσοι παραβρίσκονται εκεί είναι φασίστες. Δεν είναι όλοι φασίστες, όμως όλοι οι φασίστες είναι εκεί, βρίσκουν χώρο να εκφραστούν, σχεδόν πάντα δίνουν τον τόνο και προσπαθούν να δημιουργήσουν «κοινό», σπέρνοντας το δηλητήριο του εθνικισμού και του μίσους. Άλλοι πάλι παραβρίσκονται λόγω προσωπικής ανέλιξης και συλλογής ψήφων, όπως πολλοί βουλευτές και ο νέος εθνοσωτήρας, στρατηγός ε.α. Φράγκος (Ποτέ δεν κατάλαβα αυτήν την μανία των στρατιωτικών να θέλουν να μας σώσουν εδώ και έναν αιώνα).
Και τέλος πάντων, είναι ύβρη στην ιστορία του τόπου και την νοημοσύνη μας να θέλουν να θεωρηθούν πατριώτες αυτοί: Νοσταλγοί της χούντας, υμνητές του Χίτλερ και των Ναζί, μιμητές των προδοτικών ταγμάτων ασφαλείας, βουλευτές και ευρωβουλευτές που εδώ και χρόνια ξεπουλούν κομμάτι-κομμάτι την ανεξαρτησία και τον πλούτο αυτής της χώρας. Να μην αναφέρω ότι τέτοιου είδους συλλαλητήρια δεν πρόσφεραν καμιά υπηρεσία, από το 1992 που ξεκίνησε αυτή η μόδα προβολής πατριωτισμού.
Φυσικά, θα μπορούσε κανείς να πει: Και η αριστερά; Δεν έχει λόγο η αριστερά; Δεν πρέπει να πάρει θέση;
Νομίζω ότι για τα καθήκοντα στο ζήτημα αυτό όχι κάποιου κομμουνιστή, αριστερού , αλλά και κάθε προοδευτικού ανθρώπου είμαι «λίγος» για να μιλήσω, αλλά θα προσπαθήσω να κωδικοποιήσω την άποψη μου:
Αρχικά να μην υπάρξει καμία αλλαγή συνόρων. Όλοι το ξέρουν ότι νέα σύνορα χαράζονται με το αίμα των λαών και με πολέμους. Να μην αφήσουμε τους ιμπεριαλιστές και τους εθνικιστές να σχεδιάζουν γραμμές στον χάρτη με το αίμα μας. Να μην δημιουργηθεί καμία επεκτατική τάση απέναντι στους γείτονες μας, αλλά και να μην δεχθούμε καμία επιθετική ενέργεια εναντίον της χώρας μας. Το αίμα της ΕΠΟΝίτισσας Παναγιώτας Σταθοπούλου που γέμισε την Πανεπιστημίου, καθώς το γερμανικό τανκ πέρασε από πάνω της στην διαδήλωση της 22ας Ιουλίου 1943 ενάντια στην επέκταση της Βουλγαρικής κατοχής στην Μακεδονία, αποτελεί παρακαταθήκη και κόκκινη γραμμή της αριστεράς.
Μπορούμε να τονίσουμε με τον γείτονα λαό αυτά που μας ενώνουν κι όχι αυτά που μας χωρίζουν: Κοινές παραδόσεις, κοινά έθιμα, κοινοί χοροί και τραγούδια, κοινή γλώσσα, ιδιαίτερα στην Δυτική Μακεδονία, κοινοί αγώνες, κοινά προβλήματα, κοινοί φίλοι, κοινοί εχθροί. Φυσικά, αυτά δεν τα περιμένουμε από καμιά κυβέρνηση, δεν γίνονται υπό διατεταγμένη υπηρεσία. Όπως όμως υπάρχουν εθνικιστές και στις δυο πλευρές των συνόρων, οι οποίοι σπέρνουν μίσος, έτσι υπάρχουν και άνθρωποι ή συλλογικότητες που προκρίνουν την φιλία των λαών. Με αυτούς πρέπει να συναντηθούμε, να μιλήσουμε ήρεμα, ήρεμα κι απλά, όπως παροτρύνει ο ποιητής.
Να αντισταθούμε στους ιμπεριαλιστές, ειδικά σε Ε.Ε. και ΝΑΤΟ. Αυτοί διέλυσαν την Γιουγκοσλαβία, αυτοί δημιούργησαν το πρόβλημα στην Μακεδονία, αυτοί θέλουν κράτη-προτεκτοράτα στην περιοχή, αυτοί πιέζουν για «λύση» μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσουν τα σχέδια τους. Αυτοί χαίρονται όταν καλούνται ως διαιτητές ή «σωτήρες», ενώ στην ουσία έρχονται ως κατακτητές και νεοαποικιοκράτες. Η αντιιμπεριαλιστική πάλη είναι αγώνας για ανεξαρτησία, ειρήνη και φιλία.
Να απομονώσουμε τους εθνικιστές, σωβινιστές και πολεμοκάπηλους και των δύο χωρών. Μια απλή ανάγνωση της ιστορίας δείχνει ότι οι τυχοδιωκτισμοί και οι ρητορικές των «πατριωτών» έχει οδηγήσει στις δύο μεγαλύτερες καταστροφές του ελληνισμού (Μικρασιατική καταστροφή, εισβολή στην Κύπρο). Και αν κάποιος δεν πείθεται από την ιστορία, ας δει το σήμερα: Αυτοί οι «πατριώτες» λειτουργούν είτε ως τσιράκια του μεγάλου κεφαλαίου, είτε έχουν ξεπουλήσει τα πάντα στους ξένους, είτε προσκαλούν το ΝΑΤΟ να κάνει την χώρα μας ακόμα μεγαλύτερη βάση θανάτου. Υποκριτές και υποτακτικοί ταυτόχρονα.
Η Μακεδονία είναι ξακουστή. Είναι ξακουστή για την ιστορία της, για τους ανθρώπους της, για τον πλούτο της, για την ομορφιά της.
Θα την κάνουμε ξακουστή και στο μέλλον ως νεκροταφείο ανθρώπων και λαών, ως πεδίο μάχης και ανταγωνισμών ή θα την κάνουμε ξακουστή ως τον τόπο που άνθισε η φιλία των λαών και διώχτηκαν οι σκοταδιστές και οι πολεμοκάπηλοι;
Στο χέρι μας είναι.
Κώστας Μιχαλάκης
Φιλόλογος-Ιστορικός
