Τα οραματίστηκε και τα ίδρυσε ο Γιάννης Βλαχογιάννης. Εσωσαν πολύτιμα έγγραφα από τα μπακάλικα, που τα χρησιμοποιούσαν για να τυλίγουν τρόφιμα. Εξελίχθηκαν με πολλές περιπέτειες σε μια χώρα, όπου δεν έχει αρχειακή συνείδηση. Καλούν σήμερα τον κόσμο να τα γνωρίσει όχι μόνο στην έκθεση, αλλά και στο κτίριό τους, στη Φιλοθέη, που είναι ανοιχτό σε όλους.
Το να τα βρεις είναι βασικό. Το να τα συντηρήσεις, όμως, είναι πραγματικά αναγκαίο. Το ιστορικό αρχείο είναι σαν το μικρό παιδί. Ευαίσθητο, φιλάσθενο, αναντικατάστατο, πολύτιμο. Και απολύτως απαραίτητο για την ιστορική επιστήμη και κατ’ επέκταση για τη μνήμη αλλά και την ίδια τη συγκρότηση ενός έθνους. Για τη συνέχειά του, δε, απαιτείται τα αρχεία να είναι, αυτό που λέμε, «ζωντανά».
Η έκθεση «100 χρόνια Γενικά Αρχεία του Κράτους, 500 χρόνια Ιστορίας», που ξεκίνησε χθες στο Ευγενίδειο Ιδρυμα, ακριβώς σ’ αυτό αποσκοπεί. «Στο να δείξει στον κάθε ένα από εμάς ότι η λέξη “αρχείο” δεν σημαίνει ούτε κατασκοπευτικό έγγραφο, ούτε “φακέλωμα”. Αντιθέτως, προσθέτει στην ιστορική διαύγεια, τη χρηστή διοίκηση» μας λέει η Χριστίνα Σάρρα, προϊσταμένη του Τμήματος Οργάνωσης και Μελετών των ΓΑΚ.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε εννέα ενότητες και καλύπτει περίοδο πέντε αιώνων, από τον 17ο αι. έως και τις αρχές του 21ου, από τον Αγώνα για την Ανεξαρτησία (1821 – 1827) μέχρι τη μεταπολιτευτική περίοδο από το 1974 και εξής. Εμπεριέχονται περγαμηνοί κώδικες, σιγίλλια, αρχιτεκτονικά σχέδια, φωτογραφίες, γυάλινες φωτογραφικές πλάκες, μπομπίνες κινηματογραφικών ταινιών, δίσκοι μουσικής, έργα τέχνης, αντικείμενα λατρείας, επίσημα έγγραφα του ελληνικού κράτους, των ξένων διοικήσεων και έγγραφα ιδιωτικών συλλογών.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλο έλλειμμα αρχειακής παιδείας. «Λίγοι αντιλαμβάνονται πόσο σημαντικό είναι το να διασωθεί ένα αρχείο. Ετσι, όμως, γράφεται η Ιστορία, από τα κάτω», εξηγεί η κ. Σάρρα.
Φέτος, έναν αιώνα μετά την ίδρυσή τους, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους «θα μπορούσαν να είναι περισσότερα. Δυστυχώς δεν έχουν αποφευχθεί καταστροφές στο παρελθόν, ακριβώς λόγω έλλειψης αρχειακής συνείδησης και από τους κρατικούς φορείς», λέει. «Παρ’ ότι από το 1976 υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που υποχρεώνει τις δημόσιες υπηρεσίες να παραδίδουν τα ανενεργά αρχεία τους στα ΓΑΚ, δεν ακολουθείται παρά μόνο από μερικές περιπτώσεις, όπως ο κ. Σημίτης ή ο κ. Στεφανόπουλος. Ακόμη και σήμερα, ο κάθε υπουργός μπαίνει με άδεια χέρια στο γραφείο του και φεύγει με κούτες, γεμάτες έγγραφα. Ισως φοβούμενος την κακή χρήση τους μετά από αυτόν. Ωστόσο, τα όρια του τι είναι προσωπικό αρχείο και τι δημόσιο θα έπρεπε να είναι πλήρως διακριτά» εξηγεί.
Ο ιδρυτής και πρώτος διευθυντής των ΓΑΚ, ο ιστορικός, συγγραφέας και λόγιος Γιάννης Βλαχογιάννης, κατόρθωσε το 1914, επενδύοντας όλα του τα χρήματα, να διασώσει αρχεία από την εποχή της Επανάστασης του 1821 και έπειτα. Τότε το Ελεγκτικό Συνέδριο –ο πρώτος φορέας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους– πουλούσε αρχειακό υλικό με την οκά (!) στην ιχθυόσκαλα και σε μπακάλικα, για να τυλίγουν τρόφιμα. Ο Βλαχογιάννης τα συνέλεξε (αυτός «γλίτωσε» και τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη), με τη βοήθεια του φίλου του Αντώνη Μπενάκη και έπεισε τον επίσης φίλο του, Ελευθέριο Βενιζέλο, να θεσπίσει τα ΓΑΚ.
«Πλέον, είμαστε αυτοτελής δημόσια υπηρεσία, υπαγόμενη στον εκάστοτε υπουργό Παιδείας. Θα θέλαμε, όμως, το όραμα αυτού του σπουδαίου ιδεαλιστή να περάσει και στους σύγχρονους κυβερνήτες και πολίτες. Δυστυχώς η υπηρεσία δεν τυγχάνει του σεβασμού και της θεσμικής διάκρισης, όπως αντίστοιχα στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες», επισημαίνει η κ. Σάρρα.
Ο ρόλος του αρχείου είναι ευρύτερος. Πολλές φορές τα ΓΑΚ κλήθηκαν να υποστηρίξουν εθνικές θέσεις και δράσεις, όπως για τις γερμανικές αποζημιώσεις, για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, για τις γκρίζες ζώνες (υπάρχει το αρχείο της Ιταλικής Διοίκησης Δωδεκανήσου, για παράδειγμα). Επιπλέον, δεν υπάρχει τίποτε απόρρητο στα ΓΑΚ. Ολα είναι ανοιχτά προς όλους και προσβάσιμα από όλους. Το κτίριο των ΓΑΚ στο Ψυχικό, δωρεά Μποδοσάκη, διαθέτει τον χώρο καθώς και πολυδύναμο συντηρητήριο, που έχει βραβευτεί και στο εξωτερικό.
Το σίγουρο είναι πως η λειτουργία των αρχείων δεν είναι μονοδιάστατη. Είναι ένα σύγχρονο εργαλείο και για τη λειτουργία του κράτους, για τον έλεγχο των διοικητικών πράξεων εκ μέρους του πολίτη, αλλά και για την ίδια την ιστορική πράξη.
Info: Διάρκεια έκθεσης έως τις 30 Νοεμβρίου. Ιδρυμα Ευγενίδου (λεωφ. Συγγρού 387, Π. Φάληρο, είσοδος από οδό Πεντέλης 11). Η είσοδος είναι δωρεάν, με σειρά προτεραιότητας. Συνοδεύεται από ξενάγηση –διαφορετική για παιδιά και ενηλίκους. Τετ. – Παρ. 17.00 – 20.00, Σάββ., Κυρ. 10.00 – 20.00 (εξαιρούνται οι επίσημες αργίες). Το ψηφιοποιημένο υλικό των ΓΑΚ είναι προσβάσιμο στο: www.gak.gr.
Πηγήefsyn.gr
(Στη φωτό ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, 1920)
