18 Οκτώβρη 1944 – ΕΑΜ – ΕΛΑΣ απελευθερώνουν τα Τρίκαλα από τη ναζιστική κατοχή
Του Λάζαρου Τσουμένη, γεν. γραμματέα της Δ.Ε. της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ) Τρικάλων
Οι τελευταίες μέρες του Σεπτέμβρη 1944 ήταν από τις πιο άγριες που έζησε ο τρικαλινός λαός κατά τη ναζιστική κατοχή. Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους έχουν εντείνει το κλίμα τρομοκρατίας απαγορεύοντας κάθε είδους συγκέντρωση και η κυκλοφορία επιτρέπεται από τις 9 το πρωί μέχρι το απομεσήμερο υποχρεώνοντας τον κόσμο να κρύβεται στα σπίτια του με την απειλή εκτελέσεων.
Τίποτα όμως δεν εμποδίζει πλέον τους αντάρτες του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ να εντείνουν συνεχώς τον κλοιό γύρω από την πόλη όπου τα προβλήματα τροφοδοσίας της αγοράς είναι έντονα καθώς και τα χαρτονομίσματα έχουν χάσει πια την αξία τους.
Οι Τρικαλινοί δεν πείθονται από τη γερμανική προπαγάνδα και μετά τις νίκες του Κόκκινου Στρατού και την απόβαση στη Νορμανδία έχουν αντιληφθεί πως η πολυπόθητη απελευθέρωση πλησιάζει.
Προάγγελος το πρώτο ραδιοφωνικό μήνυμα του ΕΑΜ που μεταδόθηκε αιφνιδιαστικά στις 23/9 από τον γερμανοκρατούμενο ραδιοφωνικό σταθμό της Αθήνας αναφέροντας και τα εξής: “Προσοχή σας μιλάει το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Όλοι επί ποδός πολέμου. Ο ΕΛΑΣ λευτερώνει την αγαπημένη μας πατρίδα. Εμπρός να λυτρώσουμε και την Αθήνα μας! Εμπρός να λευτερώσουμε τους σκλαβωμένους αδερφούς μας. Φωτιά και τσεκούρι στα προδοτικά τάγματα ασφαλείας, την αστυνομία, χωροφυλακή και τους μυστικούς αρχηγούς τους. Μη δίνετε καμιά προσοχή στην προπαγάνδα του εχθρού…”(Ριζοσπάστης 13.10.2004).
Ο Άρης και ο Σαράφης στην πρώτη απελευθέρωση των Τρικάλων από τους Ιταλούς το 1943
Σταδιακά από τον ΕΛΑΣ απελευθερώνεται πόλεις όπως η Καρδίτσα 2/9, ο Πολύγυρος Χαλκιδικής 3/9, ο Έβρος 4/9, η Καβάλα 13/9, οι Σέρρες, η Κομοτηνή, ο Άγιος Νικόλαος Κρήτης, το Αγρίνιο και η Πρέβεζα 14/9, η Κέρκυρα 8/10, το Ηράκλειο Κρήτης 11/10. Μέχρι το μεσημέρι της 12ης Οκτώβρη η Αθήνα ήταν ελεύθερη και χιλιάδες λαού κατακλύζουν τους δρόμους και την πλατεία Συντάγματος. Σε όλες σχεδόν τις πόλεις το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ έδωσε δύσκολες μάχες αφενός για να παρεμποδίσει την αποχώρηση των γερμανικών μονάδων και αφετέρου για να αποτρέψει την ανατίναξη και καταστροφή υποδομών που οι κατακτητές είχαν παγιδέψει με εκρηκτικές ύλες.
18 οκτωβρη 1944 , ο εφεδρικός ΕΛ.Α.Σ. μπαίνει ελευθερωτής στα Τρίκαλα . Το φωτογραφικό στιγμιότυπο στην αρχή της οδού Ασκληπιού, μπροστά στο τότε ξενοδοχείο «ΠΙΝΔΟΣ».
Σχεδιασμός της Π.Ε. του ΚΚΕ για την επόμενη μέρα
Όταν λοιπόν στις 17 Οκτώβρη οι Γερμανοί ανακοινώνουν στα Τρίκαλα απαγόρευση της κυκλοφορίας για την επόμενη μέρα αρχίζουν όλοι να συνειδητοποιούν ότι κάτι θα συμβεί. Οι εξελίξεις πάντως δεν βρίσκουν απροετοίμαστο το αντιστασιακό κίνημα.
Μέχρι τότε η Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ είχε σχεδιάσει μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Την καταδίωξη των Γερμανών κατά την αποχώρησή τους, την πρόληψη των καταστροφών στην πόλη, την είσοδο των ανταρτών, την ανάδειξη των οργάνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και κυρίως του Δημάρχου, τα πρώτα μέτρα για την εξασφάλιση της τάξης κ.λπ.
Μετά από αρκετή συζήτηση υπήρξε σύγκλιση απόψεων για τη θέση του Δημάρχου στο πρόσωπο του Νίκου Κλιάφα, δικηγόρου και αγωνιστή της αντίστασης (βρήκε το θάνατο λίγα χρόνια αργότερα ως πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ).
Επικεφαλής της κομματικής οργάνωσης της πόλης του ΚΚΕ ήταν ο Χάρης Γιάκας, δικηγόρος, Πολιτικός Επίτροπος ο Βασ Ζάχος, καθήκοντα στρατιωτικού διοικητή θα αναλάμβανε ο πρώην ενωμοτάρχης Κ. Τόλης, και επικεφαλής της εαμικής οργάνωσης η Κάτια Βιδάλη, σύζυγος του δημοσιογράφου Κώστα Βιδάλη που δολοφονήθηκε τον Αύγουστο του 1946 από τις συμμορίες του Σούρλα στα Φάρσαλα.
Ενέδρες στην αποχώρηση από τα Τρίκαλα
Από τις πρώτες μέρες του Οκτώβρη καταγράφονται οι προετοιμασίες των Γερμανών για την επικείμενη αποχώρησή τους από τη Θεσσαλία. Ο ΕΛΑΣ με δύναμη 350 ανδρών, τρία πυροβόλα και επτά όλμους καταλαμβάνει θέσεις στο Κάστρο, Κουτσόχερο και Ζάρκο Μαρί (Πηνειάδα) για να καλύπτει τη σύμπτυξη των γερμανικών τμημάτων από Τρίκαλα.
Στις 6 Οκτώβρη μια φάλαγγα 60 αυτοκινήτων αναχωρεί από Τρίκαλα με Γερμανούς και τα υπολείμματα των ΕΑΣΑΔ, αλλά πέφτουν σε διαδοχικές ενέδρες του ΕΛΑΣ πρώτα στο Κριτσίνι (Ταξιάρχες) και κατόπιν στο Ζάρκο με αποτέλεσμα να στραπατσαριστεί η φάλαγγα, να σκοτωθούν αρκετοί Γερμανοί και εασαδίτες ενώ όσοι απέμειναν διέφυγαν τρομοκρατημένοι προς Λάρισα.
Ο εφεδρικός ΕΛΑΣ διέσωσε την κεντρική γέφυρα
Τις τελευταίες μέρες πριν την απελευθέρωση οι Γερμανοί στα Τρίκαλα φοβούμενοι τον εγκλωβισμό κρατούν διαφορετική στάση, με σκοπό να εξασφαλίσουν τη διαφυγή τους. Αυτό η οργάνωση του ΕΑΜ κατάφερε να το εκμεταλλευτεί και με μυστικές επαφές πληροφορήθηκε τα δρομολόγια σύμπτυξής τους.
Έμαθε έτσι για την αναχώρηση μονάδας προς Λάρισα και στήθηκε η ενέδρα στο Κριτσίνι (Ταξιάρχες), όπως επίσης πληροφορήθηκε ότι οι Γερμανοί θα φύγουν από τα Τρίκαλα στις 18 Οκτώβρη κατευθυνόμενοι προς Καλαμπάκα – Μουργκάνι και από εκεί προς Αγιόφυλλο – Σέρβια.
Προηγουμένως σχεδιάζουν να ανατινάξουν την κεντρική σιδερένια γέφυρα του Ληθαίου και άλλες εγκαταστάσεις. Πραγματικά οι Ναζί τα ξημερώματα της 18ης Οκτώβρη ανατίναξαν το τηλεφωνικό κέντρο της πόλης, αποθήκες πυρομαχικών στη Μπουτ και στους στρατώνες. Αφού πέρασαν από τη γέφυρα τα μηχανοκίνητά τους, κατέβηκε μια ομάδα στα βάθρα και τη ναρκοθέτησαν. Φεύγοντας έμεινε ένας Γερμανός για να πυροδοτήσει.
Πετάγονται όμως τότε κρυμμένοι όλη τη νύχτα εφεδροελασίτες και τον εκτελούν, αποσυνδέοντας τα εκρηκτικά και σώζοντας τη γέφυρα.
Οι Γερμανοί φεύγουν
οι αντάρτες του ΕΛΑΣ έρχονται!
Επαληθεύοντας τις πληροφορίες οι Γερμανοί κατευθύνονται προς Καλαμπάκα – Μουργκάνι όπου ενώνονται στις 19/10 με τις δυνάμεις που κατηφόρισαν από την Ήπειρο δεχόμενοι τις επιθέσεις του 4ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Αυτοί μαζί με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Καλαμπάκας και Αγιοφύλλου θα τους καταδιώξουν στην πορεία προς Αγιόφυλλο και προς Γριά (Άνοιξη) προκαλώντας σοβαρές απώλειες (40 νεκρούς).
Όταν στις 20/10 έφθασαν στο Μελίσσι η Μακεδονική ΙΧ Μεραρχία του ΕΛΑΣ τους υποχρέωσε να οπισθοχωρήσουν προς Αγιόφυλλο και να αλλάξουν πορεία προς Δήμητρα-Παλιουριά με κατεύθυνση Ελάτη – Σέρβια παράλληλα προς τη δύσβατη και δασωμένη δεξιά κοίτη του Αλιάκμονα. Από την καταδίωξη μέχρι τα Σέρβια οι αντάρτες τους προκάλεσαν κι άλλες απώλειες.
Στα Τρίκαλα καθώς ο τελευταίος Γερμανός μοτοσυκλετιστής αποχωρώντας ρίχνει τρεις τουφεκιές οι πολιτοφύλακες αναλαμβάνουν δράση. Σφραγίζουν τις αποθήκες για να τις προστατέψουν και άλλη ομάδα καταλαμβάνει τη Διοίκηση Χωροφυλακής στην οδό Καλαμπάκας. Συλλαμβάνονται χωροφύλακες και ένας υπομοίραρχος προσπαθώντας να διαφύγει ανακαλύπτεται σε ένα κασόνι που μεταφέρεται σε κάρο στον Μύλο Ματσόπουλου.
Το ίδιο πρωινό τα τμήματα του ΕΛΑΣ που ανήκουν στο 1/38 μπαίνουν στην πόλη. Οι Τρικαλινοί τους υποδέχονται και στο πρόσωπό τους γιορτάζουν την πολυπόθητη λευτεριά. Ο κόσμος, που δεν κοιμήθηκε το βράδυ, υποδέχεται τους απελευθερωτές με δάκρυα στα μάτια. Οι Τρικαλινοί αγκαλιάζονται και φιλιούνται σα να έχουν χρόνια να ειδωθούν.
Επιτέλους ο βραχνάς της κατοχής που βάραινε το στήθος τους έφυγε για πάντα. Καθώς περνούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ από τους δρόμους, οι πολίτες τους ραίνουν με λουλούδια. Αψίδες έχουν στηθεί στις κεντρικές αρτηρίες της πόλης που καλωσορίζουν τους απελευθερωτές. Ο ενθουσιασμός και οι εκδηλώσεις είναι απερίγραπτες. Ταυτόχρονα ο λαός μετρούσε τις πληγές του καθώς στη διάρκεια της κατοχής πυρπολήθηκαν συνολικά 81 χωριά και καταστράφηκαν 6.900 σπίτια.
Αργότερα όλος ο χώρος της πλατείας Ρήγα Φεραίου κατακλύστηκε από μια λαοθάλασσα 30.000 ανθρώπων σύμφωνα με τη “Λαοκρατία” για να επευφημήσει την αντιπροσωπεία στελεχών του ΚΚΕ και των κομμάτων που συνεργάζονταν στις εαμικές οργανώσεις. Από τον εξώστη του “Πανελλήνιου” μίλησαν οι εκπρόσωποι των κομμάτων που μετείχαν στην οργάνωση του ΕΑΜ ενώ μια θύελλα επευφημιών ξέσπασε στο άκουσμα του εκπροσώπου της Π.Ε. του ΚΚΕ.
Ο κόσμος τιμούσε εκείνη τη στιγμή τους αγώνες και τις θυσίες του ΚΚΕ που είχε κατακτήσει την αγάπη και την αφοσίωση του λαού, όχι μόνο στα Τρίκαλα αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Ήταν ταυτόχρονα η αναγνώριση για το αίμα και τις θυσίες που προσέφεραν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αυτά τα σκληρά χρόνια της φασιστικής και ναζιστικής κατοχής. Αμέτρητοι νέοι και νέες έπεσαν ηρωϊκά στις μάχες, άλλοι εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν από τα στρατεύματα κατοχής και τους ντόπιους συνεργάτες τους.
Στον αγώνα για την απελευθέρωση πρωτοστάτησαν χιλιάδες εργάτες, αγρότες, εργαζόμενοι, αυτοαπασχολούμενοι, μαθητές, φοιτητές και φωτεινό παράδειγμα ανάμεσά τους οι πέντε Τρικαλινοί ΕΠΟΝίτες που στήθηκαν στην αγχόνη τον ματωμένο Απρίλη του 1944. Αυτά τα ματωμένα χώματα που απελευθέρωσε το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ ας το καταλάβουν καλά όσοι σχεδιάζουν να παίζουν στη σκακιέρα των Ιμπεριαλιστών πως ο λαός δεν τα παζαρεύει και θα αντιπαλεύει πάντα τους σχεδιασμούς που αποσκοπούν να μετατρέψουν την Ελλάδα σε απέραντη αμερικανο-νατοϊκή βάση βάζοντας τους Έλληνες σε τεράστιους κινδύνους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Τα χρόνια της λαϊκής εποποιϊας, Χρήστου Βραχνιάρη
ΤΡΙΚΑΛΑ Από τον Σεϊφουλλάχ ως τον Τσιτσάνη, Μαρούλα Κλιάφα (Γ’Τόμος)
Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, Λάζαρου Αρσενίου (Β’Τόμος)
Εφημερίδα “Λαοκρατία”
ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Τιμώντας τα 100 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ και τα 74 χρόνια από την απελευθέρωση των Τρικάλων (18 Οκτώβρη 1944) η Τ.Ε. του ΚΚΕ, η ΚΝΕ και η ΠΕΑΕΑ διοργανώνουν τη Θεατρική Παράσταση “ΑΡΗΣ” της Σοφίας Αδαμίδου στο Πνευματικό Κέντρο Τρικάλων την Τετάρτη 17 Οκτώβρη 2018 και ώρα 8.30 μ.μ. σε σκηνοθεσία Βασίλη Μπισμπίκη και ερμηνεία Τάσου Σωτηράκη. Μια παράσταση για τον θρυλικό καπετάνιο του ΕΛΑΣ που έχει αποσπάσει τις καλύτερες εντυπώσεις όπου παρουσιάστηκε. Γενική είσοδος 10 ευρώ και Άνεργοι, Φοιτητές, Μαθητές 5 ευρώ (προσφορά στο ΚΚΕ).
