80 χρόνια από τη Συμφωνία της Βάρκιζας: Τα όπλα κατατέθηκαν, οι διώξεις ξεκίνησαν, ο εμφύλιος πλησίαζε.

Η Συμφωνία της Bάρκιζας , που υπογράφηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1945, αποτέλεσε μια κρίσιμη καμπή στην ελληνική ιστορία. Ήταν η συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης Ν.Πλαστήρα και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που προέβλεπε τον αφοπλισμό των αντιστασιακών δυνάμεων και την επιστροφή στην κοινοβουλευτική ομαλότητα.

Ιστορικό Πλαίσιο

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς τον Οκτώβριο του 1944, η χώρα εισήλθε σε μια ταραχώδη περίοδο, όπου το πολιτικό και στρατιωτικό ζήτημα της εξουσίας βρισκόταν στο προσκήνιο.

Υπήρχε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που είχε την ισχυρότερη παρουσία σε όλη την ελληνική επικράτεια και υπήρχε και η κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου η οποία στηριζόταν, κυρίως, στις βρετανικές δυνάμεις. Κεντρικό θέμα των Άγγλων ήταν η πλήρης αποδυνάμωση του ΕΑΜ / ΕΛΑΣ. Έτσι τέθηκε ως κύριο ζήτημα η πλήρης αποστράτευση των ανταρτικών ομάδων ώστε να συγκροτηθεί εθνικός στρατός. Όμως ο Γ. Παπανδρέου αρνιόταν πεισματικά να αφοπλίσει την «Ταξιαρχία Ρίμινι» και τον «Ιερό Λόχο» και απαιτούσε μονομερώς τον πλήρη αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Σε αυτό το μονόπλευρο πλαίσιο -δηλαδή την αθέτηση της συμφωνίας της πλήρους αποστράτευσης όλων των ένοπλων ομάδων- το ΕΑΜ αποφασίζει να παραιτηθούν οι υπουργοί του (Σιάντος, Τσιριμώκος, Ζέβγος, Πορφυρογένης, Ασκούτσης, Αγγελόπουλος, Καρτάλης) από την κυβέρνηση συνεργασίας και να πραγματοποιηθεί συλλαλητήριο στις 3 Δεκεμβρίου 1944. Μία μέρα πριν ο Γεώργιος Παπανδρέου απαγορεύει το συλλαλητήριο, το οποίο όμως πραγματοποιείται και καταλήγει να έχει νεκρούς και τραυματίες. Έτσι ξεκινούν τα Δεκεμβριανά, το τέλος των οποίων σφράγισε η Συμφωνία της Βάρκιζας. Θα μπορούσε να υπογραφεί νωρίτερα μία συμφωνία; Μήπως όταν ήρθε ο Τσώρτσιλ στην Αθήνα; (26-27/12/1944). Πιθανόν! Αρκεί βέβαια το ΚΚΕ / ΕΑΜ να είχε ξεκάθαρο, εκείνη την χρονική στιγμή, πως πολεμούσε τους Άγγλους! Αυτόν τον παράγοντα άργησε να τον εμπεδώσει.

Τα Δεκεμβριανά έληξαν με την ήττα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και την υπογραφή της Ανακωχής της 11ης Ιανουαρίου 1945. Ακολούθησε η έναρξη πολιτικών διαπραγματεύσεων, που κατέληξαν στη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Οι διαπραγματεύσεις και η υπογραφή της Συμφωνίας

Οι διαπραγματεύσεις πραγματοποιήθηκαν στο Κτήμα Πέτρου Κανελλόπουλου στη Βάρκιζα και διήρκεσαν από τις 2 έως τις 12 Φεβρουαρίου 1945.

Η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ

• Γιώργης Σιάντος, Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ

• Μήτσος Παρτσαλίδης, Γραμματέας του ΕΑΜ

• Ηλίας Τσιριμώκος*, Γραμματέας της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) και μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ

• Στρατηγός Στέφανος Σαράφης, εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ

Η κυβερνητική αντιπροσωπεία

• Ιωάννης Σοφιανόπουλος, Υπουργός Εξωτερικών

• Περικλής Ράλλης, Υπουργός Εσωτερικών

• Ιωάννης Μακρόπουλος, Υπουργός Γεωργίας

• Στρατιωτικοί: Παυσανίας Κατσώτας, Παυλόπουλος, Παπαθανασιάδης

• Ιωάννης Γεωργάκης, παρατηρητής του Αντιβασιλέα Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού

Στη συνάντηση παρίσταντο επίσης οι Βρετανοί διπλωμάτες Λήπερ και Μακμίλαν, γεγονός που αποδεικνύει την ενεργό ανάμειξη της Βρετανίας στις ελληνικές υποθέσεις.

Οι όροι της Συμφωνίας

Η συμφωνία προέβλεπε:

1. Αφοπλισμό και διάλυση του ΕΛΑΣ, του ΕΛΑΝ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής.

2. Διασφάλιση πολιτικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών.

3. Άρση του στρατιωτικού νόμου.

4. Αποφυλάκιση των ΕΑΜιτών που είχαν συλληφθεί κατά τα Δεκεμβριανά.

5. Αμνήστευση των πολιτικών αδικημάτων, με εξαίρεση τα «κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας»**.

6. Απελευθέρωση των ομήρων του ΕΛΑΣ.

7. Εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και της δημόσιας διοίκησης από δωσίλογους.

8. Διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών και δημοψηφίσματος για το Πολιτειακό.

Η αποτυχία της συμφωνίας και οι συνέπειες

Παρότι η Συμφωνία της Βάρκιζας φαινομενικά στόχευε στην ομαλοποίηση της κατάστασης, στην πράξη οδήγησε σε νέα κρίση:

• Λευκή Τρομοκρατία: Αντί για ειρήνευση, ακολούθησε κύμα βίας και διώξεων κατά αριστερών και αγωνιστών της Αντίστασης.

• Παρακρατικές επιθέσεις: Συμμορίες παρακρατικών και πρώην συνεργατών των Γερμανών εξαπέλυσαν διωγμούς, με συλλήψεις, βασανιστήρια και εκτελέσεις.

• Μη τήρηση της αμνηστίας: Ενώ ο ΕΛΑΣ παρέδωσε τα όπλα, η κυβέρνηση δεν τήρησε την υπόσχεση για αμνηστία.

• Ανασύνταξη του αντάρτικου: Η τρομοκρατία οδήγησε πολλούς αγωνιστές να καταφύγουν εκ νέου στα βουνά, προετοιμάζοντας τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Συμπεράσματα

Η Συμφωνία της Βάρκιζας υπήρξε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. Για πολλούς, υπήρξε προδοσία της Αντίστασης, καθώς το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ παρέδωσε τα όπλα χωρίς εγγυήσεις. Για άλλους, ήταν ένας αναγκαίος συμβιβασμός για να αποφευχθεί μια νέα αιματηρή σύγκρουση – που τελικά δεν αποφεύχθηκε.

Η αποτυχία της συμφωνίας έδειξε ότι το ζήτημα της εξουσίας στην Ελλάδα δεν είχε επιλυθεί και οδήγησε την Ελλάδα στη δίνη του Εμφυλίου Πολέμου.

Χρονολόγιο βασικών γεγονότων

• 26-27 Δεκεμβρίου 1944: Ο Τσώρτσιλ επισκέπτεται την Αθήνα.

• 4-5 Ιανουαρίου 1945: Ο ΕΛΑΣ εκκενώνει την Αθήνα.

• 4-11 Φεβρουαρίου 1945: Παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις στην Βάρκιζα, ελάμβανε χώρα η Διάσκεψη της Γιάλτας μεταξύ Στάλιν, Ρούσβελτ, Τσόρτσιλ

• 11 Ιανουαρίου 1945: Υπογραφή της Ανακωχής.

• 20 Ιανουαρίου 1945: Συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων.

• 2-12 Φεβρουαρίου 1945: Διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα.

• 12 Φεβρουαρίου 1945: Υπογραφή της Συμφωνίας.

• 15 Φεβρουαρίου 1945: Υπογραφή της αποστράτευσης του ΕΛΑΣ. Την ίδια ημέρα εκδόθηκε η τελευταία αποχαιρετιστήρια διαταγή του ΕΛΑΣ με τις υπογραφές του Στρατηγού Στέφανου Σαράφη και του καπετάνιου Άρη Βελουχιώτη.

• 28 Φεβρουαρίου 1945: Ο Στρατηγός Σαράφης έδωσε στον ταξίαρχο Άικενχεντ το πρωτόκολλο οπλισμού όπου «έπαυσε να λειτουργεί και ο τελευταίος ασύρματος» του ΕΛΑΣ. Έπεσαν οι τίτλοι τέλους

• 1946: Έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου.

*Ο ρόλος του Τσιριμώκου. Επισκέφθηκε την αγγλική πρεσβεία, συνοδευόμενος από τον Ιωάννη Γεωργάκη, στις 2 το πρωί, κατά τη διάρκεια των συνομιλιών στην Βάρκιζα ενώ είχε ήδη συναντηθεί και με τον Δαμασκηνό. Ο Τσιριμώκος, εξ αρχής, ήταν θετικά διακείμενος με την αγγλική πολιτική. Και η μετέπειτα πολιτική διαδρομή του αποδεικνύει τη διαφορά που είχε με τους άλλους δύο συναγωνιστές του, τον Σιάντο και τον Παρτσαλίδη. Ο Τσιριμώκος είχε λάβει μέρος στα Ιουλιανά του 1965 αποδεχόμενος πρόταση του βασιλιά Κωνσταντίνου Β’ να σχηματίσει νέα κυβέρνηση. Παρ΄ όλα αυτά όμως, δεν μπορεί να ριχτεί το βάρος της ολέθριας υπογραφής στον Τσιριμώκο.

** Στην υπογεγραμμένη συμφωνία υπήρχε ένα σημείο που έλεγε πως προβλέπεται εξαίρεση από την αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων «των συναφών κοινών αδικημάτων κατά της ζωής και της περιουσίας τα οποία δεν ήταν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχίαν του πολιτικού αδικήματος». Αυτό το απόσπασμα ήταν το «παραθυράκι» για να ξεσπάσει ο απηνής διωγμός δεκάδων χιλιάδων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.

Βιβλιογραφία

Παναγιώτης Βενάρδος, Η Συμφωνία της Βάρκιζας. Το παρασκήνιο, τα ντοκουμέντα, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία