Τον περασμένο Απρίλιο, η Ελάτη Τρικάλων γέμισε ασπροπάρηδες. Όχι πραγματικούς, μια που ελάχιστα ζευγάρια του συγκεκριμένου είδους έχουν απομείνει στα Βαλκάνια, αλλά τυπωμένους σε πανό, μπλουζάκια, βιβλία, αυτοκόλλητα, ακόμη και στα μετάλλια των αθλητών.
Ο αγώνας ορεινού τρεξίματος Koziakas trail run ήταν αφιερωμένος στην διάσωση του απειλούμενου με εξαφάνιση πτηνού. Η Ρούλα Τρίγκου, συντονίστρια δράσεων ενημέρωσης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, μου φόρεσε ένα μπλουζάκι με τον ιδιαίτερο γύπα, το οποίο έγραφε «Αγωνίζομαι για τον ασπροπάρη» και μου μίλησε για τον «εργένη των Μετεώρων», ο οποίος μετά από έξι χρόνια μοναχικότητας βρήκε επιτέλους ταίρι. Η είδηση ήταν από τις πιο χαρμόσυνες στον χώρο, καθώς χωρίς ταίρι δεν γίνεται αναπαραγωγή, άρα και διατήρηση του είδους.
Ο ασπροπάρης (Neophron percnopterus) έχει λευκά φτερά και κίτρινη μάσκα στο πρόσωπο, την οποία οφείλει στα περιττώματα ζώων με τα οποία, μεταξύ άλλων, τρέφεται. Είναι ένα από τα τέσσερα είδη γύπα που ζουν στην Ελλάδα, ο μικρότερος στην Ευρώπη και ο μοναδικός που μεταναστεύει – διανύει 5.000 χλμ. κάθε άνοιξη και φθινόπωρο, από και προς την Αφρική. Φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και σπηλιές, έχει οξεία όραση (εντοπίζει μικροσκοπικά αντικείμενα ακόμη και από 1.000 μ. ύψος) και είναι ο μοναδικός γύπας που χρησιμοποιεί εργαλεία, όπως μεγάλες πέτρες, για να σπάσει αυγά στρουθοκαμήλου στην Αφρική. Πτωματοφάγος, τρέφεται επίσης με ερπετά, μικρά θηλαστικά και έντομα. Ο τυροκόμος ή χελωνάς ή μπάτζος, όπως επίσης αποκαλείται στη Θεσσαλία, απαντάται εν Ελλάδι στα Μετέωρα, στην Ήπειρο και στη Δαδιά Έβρου, ωστόσο έχουν απομείνει συνολικά μόλις πέντε-έξι ζευγάρια, γι’ αυτό και έχει συμπεριληφθεί στον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Ελλάδας ως Κρισίμως Κινδυνεύον.
Οι μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει είναι η ηλεκτροπληξία από πυλώνες ηλεκτροδότησης, η όχληση στα μέρη όπου φωλιάζει, η πρόσκρουση σε ανεμογεννήτριες και κυρίως οι φόλες που τοποθετούνται για ήμερα και άγρια θηλαστικά – ο ασπροπάρης δηλητηριάζεται τρώγοντας το νεκρό ζώο. Η δραστική μείωση του πληθυσμού αφορά όλα τα Βαλκάνια. «Υπολογίζεται σε πάνω από 80% τα τελευταία 30 χρόνια, με αποτέλεσμα να επιβιώνουν μόλις 50 ζευγάρια. Στην Ευρώπη υπάρχουν 1.600 ζευγάρια, αλλά από αυτά τα 1.400-1.500 εντοπίζονται στην Ισπανία και τα υπόλοιπα μοιράζονται σε Πορτογαλία, Ιταλία, Νότια Γαλλία, Ελλάδα και Βαλκάνια», εξηγεί η Victoria Saravia, συντονίστρια προγραμμάτων διατήρησης της Ορνιθολογικής. Η περίπτωση της Ισπανίας είναι, ωστόσο, ιδιαίτερη. Εδώ και 20 χρόνια διατίθενται τεράστιοι πόροι για την πάταξη των δηλητηριασμένων δολωμάτων, ενώ παράλληλα το ταξίδι των πουλιών προς την Αφρική είναι σαφώς ευκολότερο από εκεί.
Όλοι για τον ασπροπάρη
Η κινητοποίηση για τη διάσωσή του στα Βαλκάνια ξεκίνησε το 2012, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE+ «Η επιστροφή του ασπροπάρη», στο οποίο συνεργάστηκαν τέσσερις οργανώσεις στην Ελλάδα, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Βουλγαρία – στην Ελλάδα συμμετείχε επίσης η WWF Hellas. Το διαδέχτηκε το πρόγραμμα Ζωή για τον ασπροπάρη, που «έτρεχε» μέχρι το 2022 και στο οποίο συμμετείχαν οργανώσεις και φορείς από 14 χώρες στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, αφού έγινε προσπάθεια προστασίας και της μεταναστευτικής του διαδρομής. Οι δράσεις περιλάμβαναν παρακολούθηση με δορυφορικούς πομπούς, λειτουργία ταϊστρών, μόνωση επικίνδυνων πυλώνων μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος, ευαισθητοποίηση του κοινού και εκστρατεία κατά της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων – δημιουργήθηκαν και σχετικές ομάδες ανίχνευσης με ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά.
Η Θεσσαλία κάποτε αριθμούσε μεγάλους αριθμούς ασπροπάρηδων και μάλιστα το 1979, στον παλιό σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας, καταμετρήθηκαν 143 άτομα, όπως μας ενημερώνει ο Δημήτρης Βαβύλης, βιολόγος – ορνιθολόγος, ο οποίος υπήρξε τοπικός συνεργάτης της Ορνιθολογικής κατά τη δεκαετία των δύο προγραμμάτων. Η παρουσία αυξημένης κτηνοτροφίας έπαιξε τον ρόλο της και μάλιστα θεωρείται ότι κτηνοτρόφοι και ασπροπάρηδες έχουν μια ξεχωριστή σχέση. Τα πουλιά «ειδοποιούν» τον κτηνοτρόφο για το σημείο όπου υπάρχει χτυπημένο ζώο, καθώς πετούν από πάνω του, ενώ παράλληλα, καθώς χρησιμοποιούν το μαλλί των προβάτων για να φτιάξουν τις φωλιές τους, εγκαθίστανται κοντά σε στάνες. Την ίδια στιγμή, ο ασπροπάρης εκλαμβάνεται ως καλός οιωνός για τους κτηνοτρόφους, καθώς σηματοδοτεί την έλευση της πολυπόθητης άνοιξης.
Ο Δημήτρης Βαβύλης θυμάται ότι το 2012 που ξεκίνησε το πρόγραμμα υπήρχαν στα Μετέωρα τέσσερα ζευγάρια. Τα επόμενα χρόνια, δύο από αυτά δηλητηριάστηκαν εντός Ελλάδας και κατόπιν ένα θηλυκό δεν επέστρεψε ποτέ από την Αφρική. Απέμειναν δύο αρσενικά και ένα θηλυκό, το οποίο ζευγάρωνε και με τους δύο, όπως διαπίστωσαν με παρακολούθηση ο Βαβύλης με τον Γιάννη Χονδρό, μέλος, μέχρι και σήμερα, της ομάδας πεδίου της Ορνιθολογικής. Βάσει δε μιας θεωρίας, το αρσενικό σταματάει την παροχή τροφής στον νεοσσό αν παρατηρήσει απιστία. Το ζευγάρι δεν επέστρεψε ποτέ από την Αφρική και ο Μετεωρίτης ασπροπάρης έμεινε μόνος του.
Το θαύμα της συντροφικότητας διαδέχτηκε ένα δεύτερο το περασμένο καλοκαίρι, όταν γεννήθηκε στα Μετέωρα νεοσσός. Τότε, Ορνιθολογική, ΟΦΥΠΕΚΑ και Δασαρχείο Καλαμπάκας έσπευσαν σε βοήθεια με παροχή τροφής στην ταΐστρα, τοποθέτηση πομπού στον νεοσσό και τακτικές περιπολίες από τις ειδικές μονάδες ανίχνευσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Ο μικρός Ίωνας, όπως ονομάστηκε, κατάφερε έτσι να επιβιώσει μέχρι το φθινόπωρο που κλήθηκε να μεταναστεύσει, αντιμετωπίζοντας τη δεύτερη, ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο της ζωής του. Δυστυχώς, το σήμα του χάθηκε νότια της Κάσου, καθώς ο νεαρός γύπας δεν κατάφερε να φτάσει στο Σουδάν, τελικό προορισμό του ταξιδιού του. Οι άνθρωποι της Ορνιθολογικής ωστόσο είναι αισιόδοξοι για το μέλλον, καθώς είναι ελπιδοφόρο και μόνο το γεγονός ότι υπήρξε ζευγάρι. Μένει να περιμένουμε την άνοιξη.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο 11ο τεύχος της έκδοσης «Οι Τόποι μας-Τρίκαλα», Φεβρουάριος 2025.
Όλγα Χαραμή
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
