Εμείς με τραμ πηγαίνουμε…
…και άλλοι με κουρσάρες, έλεγε το γνωστό αρχοντορεμπέτικο, υποκρύπτοντας το μαράζι του ανθρώπου που δεν κατόρθωσε να προκόψει και να καταξιωθεί κοινωνικά αποκτώντας το δικό του Ι.Χ. Σήμερα αναθεωρούμε ή οφείλουμε να αναθεωρήσουμε την οπτική μας γύρω από το τι συνιστά προκοπή και κοινωνική καταξίωση. Και οφείλουμε να το κάνουμε λόγω της χρεωκοπίας που απειλεί την ανθρωπότητα.
Η απειλή αυτή είναι η περιβαλλοντική χρεωκοπία που γίνεται αντιληπτή επειδή ο πεπερασμένος πλανήτης Γη δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει την απληστία, που ούτως ή άλλως δεν μπορεί να ικανοποιηθεί γιατί όσο πιο πολύ την ταΐζεις τόσο πιο πολύ θεριεύει. Οιωνοί της περιβαλλοντικής χρεωκοπίας είναι η κλιματική αλλαγή, το τεράστιο οικολογικό αποτύπωμα λόγω πχ μεταφοράς διατροφικών προϊόντων από τη μία χώρα και από τη μία ήπειρο στην άλλη, η υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας του πλανήτη να αναπληρώνει τους φυσικούς πόρους που καταναλώνει ο δυτικός και δυτικοποιημένος άνθρωπος, η ερημοποίηση τεράστιων καλλιεργήσιμων εκτάσεων λόγω των ακολουθούμενων μεθόδων εντατικής καλλιέργειας κ.λπ.
Στις ΗΠΑ του 19ου αιώνα θεωρήθηκε πρόοδος ο σιδηρόδρομος που μετέφερε ανθρώπους και εμπορεύματα από τη μία άκρη στην άλλη. Το 1904 ο Theodore Roosevelt ήταν ο πρώτος υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ που χρησιμοποίησε τρένο για την προεκλογική του εκστρατεία. Το 2004 ο John Kerry ως υποψήφιος χρησιμοποίησε επίσης το τρένο. Κατά τη διάρκεια, ωστόσο, του 20ου αιώνα, η αυτοκινητοβιομηχανία αναδείχτηκε σε ατμομηχανή του καπιταλισμού, ο οποίος, ως γνωστόν, στήριξε την αδηφάγα ανάπτυξή του στον καταναλωτισμό.
Για να πουληθούν τα νέα εμπορεύματα, τα αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης, απαξιώθηκε μέσω της κατάλληλης διαφημιστικής καμπάνιας των αυτοκινητοβιομηχανιών το τρένο, ως μέσο μεταφοράς μιας παρωχημένης ”κομμουνιστικής” εποχής. Το Ι.Χ. εγκαταστάθηκε στο φαντασιακό των ανθρώπων ως το μέσο μεταφοράς της σύγχρονης εποχής, μέσο που εξασφαλίζει την άνεση, την αυτονομία, την ταχύτητα, το κοινωνικό status, τον ανταγωνισμό. Έτσι εμπεδώθηκε ο πολιτισμός του ”φάε την σκόνη μου”.
Είχε ήδη συμβεί η πρώτη χρεωκοπία, η αξιακή. Οι δυτικοί άνθρωποι είχαν ξεχάσει την αξία του μοιράσματος των αγαθών που καθόριζε τον τρόπο της κοινοτικής ζωής στις εξισωτικές κοινωνίες της ”αθώας αγριότητας”, όπως ήταν οι φυλές των ερυθρόδερμων της Βόρειας Αμερικής. Σήμερα, υπάρχουν φυλές στις οποίες επιζεί ο κώδικας συμπεριφοράς που διαπαιδαγωγεί τους ανθρώπους στο μοίρασμα των αγαθών.
Παράδειγμα: ένας ανθρωπολόγος πρότεινε ένα παιχνίδι σε μία παρέα παιδιών της φυλής Xhosa στην Αφρική: Τοποθέτησε ένα καλάθι γεμάτο με φρέσκα φρούτα κάτω από ένα δέντρο. Στη συνέχεια τους είπε ότι όποιος φτάσει, τρέχοντας, πρώτος το καλάθι, θα είναι ο νικητής και θα κερδίσει όλα τα φρούτα. Όταν έδωσε το σήμα για να ξεκινήσει ο αγώνας, η ομάδα ένωσε τα χέρια και έτρεξε ενωμένη και στη συνέχεια τα παιδιά σχημάτισαν ένα κύκλο, κάθισαν γύρω από το καλάθι και έφαγαν τα φρούτα. Όταν τους ρώτησε γιατί είχαν κάνει αυτό το πράγμα, αφού τους είχε προσφερθεί η δυνατότητα να είναι ένας μόνο ο τελικός νικητής, τα παιδιά απάντησαν: “UBUNTU” (Ουμπουντού) που σημαίνει σε ελεύθερη απόδοση: κανείς μας δεν μπορεί να είναι ευτυχής όταν οι άλλοι θλίβονται, κάτι σαν ”υπάρχω γιατί υπάρχουμε”.
Στη χώρα μας απασχολεί την κοινή γνώμη στις μέρες μας εκτός όλων των άλλων και το θέμα των βουλευτικών αυτοκινήτων. Δικαιούται ένας βουλευτής, ένας πολίτης δηλαδή που εκπροσωπεί τους συμπολίτες του στο Κοινοβούλιο, να απολαμβάνει ένα προνόμιο που οι άλλοι δεν το έχουν; Ως εργαλείο μπορεί κάποιοι-ες όντως να το χρειάζονται, ιδίως όταν δεν ξέρουν να οδηγούν. Αλλά οι άλλοι που ξέρουν να οδηγούν και διαθέτουν και δικό τους όχημα, μπορούν κάλλιστα να το χρησιμοποιήσουν, για διαδρομές που είναι δύσκολο να κάνουν με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, πχ επισκέψεις σε ορεινά χωριά. Αναμφίβολα, το να χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι το ιδανικό για πολλούς λόγους που αναλύθηκαν ήδη παραπάνω.
Σε κάθε περίπτωση, ο αυτοπεριορισμός αποτελεί την αρετή που δίνει λύση εκεί που δεν υπάρχει σχετικός νόμος που να ρυθμίζει το θέμα. Αν δεν υπάρχει αυτοπεριορισμός, υπάρχει πρόβλημα, ιδίως όταν οι πολίτες που σε εξέλεξαν εξακολουθούν να χειμάζονται. Αλλά πέρα από το θέμα της εξαθλίωσης που δεν συγχωρεί αυτά που παλιότερα ήταν δεδομένα, η χρήση των ΜΜΜ σχετίζεται με λόγους αξιακούς, πολύ περισσότερο όταν οι βουλευτές ανήκουν σε κόμμα που στην πορεία του προς την κυβέρνηση διακήρυξε την πίστη του πως ”ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός”.
Σε αυτόν τον κόσμο το καλύτερο GPS για να μη χάσεις τον προορισμό σου είναι οι αξίες και όχι αυτό που βρίσκεται εγκατεστημένο στο ταμπλό μιας λιμουζίνας. Αναφέρομαι στο πρόταγμα του Βαρουφάκη περί ”λιτού βίου” -από επιλογή και όχι με το στανιό-, σε αυτό που ο Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης ανέφερε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στη Βουλή στο πλαίσιο των προγραμματικών δηλώσεων ως ”λιτή αρχοντιά”, όρος που, υποθέτω ότι, αντλεί την έμπνευση από τη θέση του θεωρητικού της Αποανάπτυξης Σερζ Λατούς περί ”λιτής αφθονίας”. Και ακόμη πιο πίσω, από την παρακαταθήκη του Γκάντι που έλεγε: ”ο κόσμος έχει αρκετά για να καλύψει τις ανάγκες όλων των ανθρώπων αλλά δεν έχει αρκετά για να καλύψει την απληστία όλων των ανθρώπων”.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ οφείλουν οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ να δείξουν με το παράδειγμά τους ότι οι ίδιοι είναι έτοιμοι και ώριμοι για την αλλαγή που διακηρύττουν. Όχι γιατί το ζητάει ο Τσίπρας. Διότι είναι ανάγκη να ενσαρκώσουν οι ίδιοι το πρότυπο του ανθρωπολογικού τύπου της μετάβασης στον πολιτισμό των συμβιωτικών αξιών.
Εμείς με τραμ πηγαίνουμε… γιατί έτσι μας αρέσει.
(Στη φωτογραφία ο ολιγαρκής τέως πρόεδρος της Ουρουγουάης Χοσέ Μουχίκα με τον θρυλικό σκαραβαίο του).
Τσόγιας Κώστας.
