H εκπαιδευτικός Μαρία Ηλιάδου για την Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Η ομιλία της εκπαιδευτικού και μέλους της Ευξείνου Λέσχης Ποντίων και Μικρασιατών Ν.Τρικάλων Μαρίας Ηλιάδου, στην εκδήλωση της ΠΕ Τρικάλων για την Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

“Μικρασιατική Καταστροφή-Ο ξεριζωμός των Ελλήνων”

Ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό κράτος η 14η Σεπτεμβρίου, που ομόφωνα η βουλή των Ελλήνων καθιέρωσε το 1998 και ωςτέτοια τιμάται από ολόκληρο τον ελληνισμό.

Σκοπός η διεθνής αναγνώριση της γενοκτονίας και η παγκόσμια καταδίκη της Τουρκίας. Η διάσωση της ιστορικής μνήμης και η ανάδειξη του εκπληκτικού πολιτισμού των προσφύγων που ανανέωσαν και συνδημιούργησαν τη σύγχρονη Ελλάδα.

Ακόμα, η υπενθύμιση των δραματικών γεγονότων, των διωγμών, του ξεριζωμού των Ελλήνων από την πατρογονική γη, τη γη του Ομήρου και του Ηρόδοτου, όπου για 3.000 και πλέον χρόνια μεγαλούργησε ο ελληνισμός. Πώς μπορούν, όμως, οι λέξεις να μπούνε στο πετσί της προσφυγιάς, του ξεριζωμού, του θανάτου, της καταστροφής;

Ποιες λέξεις θα ιστορήσουν το θρήνο για τα παιδιά που σφάχτηκαν στον κόρφο της μάνας, για τις θυγατέρες που ατιμάστηκαν, για τους συζύγους, τους αδελφούς, τους πατεράδες που έσβησαν στα στρατόπεδα εργασίας (αμελέ-ταμπουρού);

Πώς να μιλήσει κανείς γι’ αυτά που αν και συνέβησαν έναν αιώνα πριν, εξακολουθούν να μας πονάνε;Ας μας το πει με την πένα του ο γνωστός πεζογράφος και αγιογράφος Φώτης Κόντογλου από τις Κυδωνιές:

<<Εμένα το γραφτό μου ήτανε να γεννηθώ στην Ανατολή, αλλά η ρόδα της τύχης, που γυρίζει ολοένα, ξερίζωσε από τα θεμέλια τον τόπο μου και μ’ έριξε στην ξενιτειά, σ’ ανθρώπους που μιλούσανε την ίδια γλώσσα με μένα, πλην όμως που έχουνε άλλα συνήθεια.

Το πουλί το θαλασσοδαρμένο, πώς βρίσκει έναν βράχο στο πέλαγο και κάθεται και στεγνώνει τα φτερά του, έτσι βρίσκομαι κι εγώ σε τούτα τα χώματα>>. Οι ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες που ξεριζώθηκαν από την ιωνική γη, τον Πόντο, την Καπαδοκκία, την Ανατολική Θράκη και άλλες περιοχές, έφτασαν έχοντας χάσει τα πάντα στη φτωχή Ελλάδα, την καθηρμαγμένη από τους συνεχείς πολέμους, να συνεχίσουν τη ζωή τους.

Δύσκολα χρόνια, τα χρόνια της προσφυγιάς, της παράγκας, του συνοικισμού και των λασπόδρομων, της φτώχειας και της αρρώστιας.

Αυτοί που κρατούσαν στα χέρια τους τον πλούτο της Μικράς Ασίας κοιμήθηκαν νοικοκυραίοι στον τόπο τους και ξύπνησαν άστεγοι και πρόσφυγες. Ομως, οι πρόσφυγες με την εργατικότητά τους, με την καλλιέργεια της γης, με την έφεση στο εμπόριο, στην επιχειρηματικότητα, στις τέχνες και στις επιστήμες πρόκοψαν και αρίστευσαν ως οικογενειάρχες, ως επιστήμονες και εν τέλει ως ραχοκοκαλιά αυτής της νέας Ελλάδας που ζούμε σήμερα.

Ρίζωσαν στη νέα γη, οι συνοικισμοί των προσφύγων έγιναν σιγά-σιγά πόλεις με ονόματα που θυμίζουν τις πατρογονικές τους εστίες- Νέα Ιωνία, Νέα Σμύρνη, Νέο Ηράκλειο. Στις εκκλησίες υψώθηκαν ξανά οι εικόνες που έκρυβαν κάτω από τα ρούχατους την ώρα που έπαιρναν το δρόμο της προσφυγιάς. Εφεραν και νέα προσκυνήματα όπως την Παναγία Σουμελά, την Αγία Φωτεινή, τον Αη Γιάννη Βαζελώνος, τον Αγιο Γεώργιο Περιστερεώτα.

Οι εφτακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στις ευαίσθητες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης άλλαξαν το δημογραφικό χάρτη της χώρας.Συνέβαλαν στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας.

Μεγάλη είναι και η πολιτισμική τους συνεισφορά μέσα από τα τραγούδια, τις διηγήσεις και τους χορούς κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανή στη μνήμη μας τη Σμύρνη, το Αϊβαλί, την Καισάρεια, την Τραπεζούντα, την Αμισό.

Πώς φτάσαμε, όμως, στον ξεριζωμό; Σε μία από τις μεγαλύτερες βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού της παγκόσμιας ιστορίας; Ολα ξεκίνησαν το 1908 με την επανάσταση των Νεότουρκων. Στόχος τους ένα Τουρκικό ομοιογενές κράτος, χωρίς μειονότητες, εθνικές, θρησκευτικές, γλωσσικές.Ετσι, η πολυπληθής δημιουργική κοινωνία των Ρωμιών έπρεπε να εξοντωθεί.

Με την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου η Τουρκία τάσσεται στο πλευρό της Γερμανίας. Η Ελλάδα σ’ αυτή την καθοριστική στιγμή βρίσκεται σε εθνικό διχασμό, σε βασιλικούς και βενιζελικούς, δύο κυβερνήσεις, των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Με ανοιχτές και βαθιές πληγές η Ελλάδα τάσσεται επίσημα στο πλευρό των συμμάχων το 1917.

Το σχέδιο των Νεότουρκων και των μεγάλων δυνάμεων για την εξόντωση του ελληνισμού της Μ. Ασίας μπορούσε τώρα να επιτευχθεί. Τους Νεότουρκους στηρίζει ποικιλοτρόπως η Γερμανία του Κάιζερ.Στις 2 Μαΐου 1919 ο Ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη. Οι ελληνικές σημαίες κυματίζουν στα μπαλκόνια.

Ο ελληνισμός πανηγυρίζει. Σύντομα, όμως, το γλυκό όνειρο της απελευθέρωσης το διαδέχεται ο εφιάλτης. Με το διχασμό, με τις λαθεμένες στρατιωτικές και πολιτικές επιλογές ένας ένδοξος στρατός αφέθηκε να ηττηθεί και να διαλυθεί.

Οι σύμμαχοι εξυπηρετούσαν τα δικά τους συμφέροντα. Οι Αμερικανοί κρατούν ουδέτερη στάση, καμία ανάμειξη. Γάλλοι και Ιταλοί στο πλευρό της Τουρκίας. Οι Ρώσοι ενίσχυαν τονΚεμάλ με όπλα και χρήματα. Οι Αγγλοι, σύμμαχοι μόνο στα λόγια και στα χαρτιά. Είναι γνωστός ο ρόλος και η ατιμία των μεγάλων δυνάμεων.

Η ιστορική μνήμη δε θα συγχωρήσει ποτέ αυτούς που παρακολουθούσαν απαθείς τη σφαγή στην παραλία της Σμύρνης και πετούσαν πίσω στη θάλασσα όσους κατέφευγαν ικέτες στα πλοία τους για νασωθούν.

Στο λιμάνι της Σμύρνης την ημέρα των φοβερών σφαγών του άμαχου πληθυσμού βρίσκονταν 21 συμμαχικά πλοία: 11 αγγλικά, 5 γαλλικά, 2 ιταλικά και 3 των ΗΠΑ.Το μοναδικό ενδιαφέρον τους ήταν η προστασία των προξενείων τους. Οι εκπρόσωποι των <<συμμάχων>> θαύμαζαν απαθείς και ολότελα αδιάφοροι το φρικτό θέαμα, η Σμύρνη να καίγεται. Η Σμύρνη ήταν ένα σύμβολο, σύμβολο ελληνισμού, γι’ αυτό την έκαψαν.

Τα σύμβολα γκρεμίστηκαν και οι σημαίες κάηκαν. Ενα τέτοιο σύμβολο, μία σημαία του ελληνισμού καιτης ορθοδοξίας ήταν ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Ο άγιος ιεράρχης δε δέχτηκε να φυγαδευτεί ούτε να προστατευτεί την ώρα που το ποίμνιό του εξοντωνόταν.

Διάλεξε την οδό του μαρτυρίου. <<Είμαι ποιμήν και οφείλω να μείνω κοντά στο ποίμνιό μου>>.Μαρτύρησε με γενναιότητα στα χέρια του εξαγριωμένου Οθωμανικού όχλου. Τον κατακρεούργησαν και τον περιέφεραν μισοπεθαμένο στους δρόμους της Σμύρνης. Ετσι πέρασε στην αγιοσύνη, προστέθηκε στους ήδη πολλούς αγίους που ανέδειξε η Μ. Ασία. Στους δρόμους της Σμύρνης Τσέτες και μπουλούκια ενόπλων συνέχιζαν τη σφαγή.

Το αίμαα θώων ποτίζει τα σοκάκια και την προκυμαία της Σμύρνης. Η Σμύρνη εάλω. Αλώθηκαν όμως και οι ψυχές το βράδυ της 13ης Σεπτεμβρίου.

Γέμισε η μικρασιατική γη ακρωτηριασμένα μέλη. Γέμισε η θάλασσα της Ιωνίας πτώματα. Γέμισε η Ελλάδα ανθρώπινα ράκη που στοιβάζονται σε πρόχειρα στημένους προσφυγικούς καταυλισμούς. Με τη συνθήκη της Λωζάνης σηματοδοτείται η πρωτοφανής στην ιστορία ανταλλαγή των πληθυσμών. <<Επιτέλους τους ξεριζώσαμε>> αναφωνεί περιχαρής ο Κεμάλ.

Προηγήθηκε η μαρτυρική γενοκτονία των Ποντίων, ακολούθησε αυτή των Μικρασιατών. Η κεμαλική ιδεολογία, όμως, συνεχίστηκε με τα Σεπτεμβριανά στην Κωνσταντινούπολη το 1955, με τη βάρβαρη εξόντωση των Ελλήνων της Πόλης, με τους μεθοδευμένους διωγμούς στην Ιμβρο και την Τένεδο και στην Ελλάδα επικράτησε η πολιτική της <<εθνικής λήθης>>, στα πλαίσια της ελληνοτουρκικής φιλίας, για να έρθουμε στις μέρες μας στη μαρτυρική Κύπρο.

Η μικρασιατική καταστροφή θα συμβολίζει για πάντα τη βαρβαρότητα του νεοτουρκικού εθνικισμού, αλλά και το κόστος της συμμόρφωσης της Ελλάδας στα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων.

Εύστοχα η Διδώ Σωτηρίου γράφει:<<H άλωση της Κωνσταντινούπολης για το έθνος μας δεν έχει τόση σημασία, όσο η ολοκληρωτική έξοδος του ελληνισμού από τα χώματα της Ιωνίας. Ενα φοβερό πράμα, στην άλωση της Πόλης το ελληνικό στοιχείο παρέμεινε στα πατρογονικά εδάφη. Το 22΄ ξεκληρίστηκε ο ελληνικός πολιτισμός και το ελληνικό πνεύμα απ’ ολόκληρη την Ανατολή>>.Η Μικρασία χάθηκε, χάθηκαν λοιπόν όλα;

Ο ποιητής πιστός στη δύναμη του έθνους για αναγέννηση, λέει ότι τη Ρωμιοσύνη δεν πρέπει να την κλαίμε. Ας μην ξεχνάμε το ιερό χρέος στις χιλιάδες των νεκρών εθνομαρτύρων, να είμαστε σε εγρήγορση για τις προκλήσεις που ανοίγονται μπροστά μας.Με εκδηλώσεις σαν τη σημερινή, αποτίουμε φόρο τιμής στα χιλιάδες θύματα της μικρασιατικής καταστροφής.

Εμείς, οι απόγονοι τρίτης και τέταρτης γενιάς, αντιστεκόμαστε στη λήθη και στη λησμονιά μέσα από τα ήθη και τα έθιμά μας, από τη μουσική, τα τραγούδια και τους χορούς μας, από τις φορεσιές, ακόμα και από τις γεύσεις των φαγητών και των εδεσμάτων μας.Οι διηγήσεις του παππού και της γιαγιάς είναι ακόμα νωπές, οι ψυχές ζητούν δικαίωση και η μικρασιατική καταστροφή θα βρει τη θέση της στις σελίδες της ιστορίας.

Πρέπει να θυμόμαστε, γιατί η προσφυγιά και ο ξεριζωμός δεν είναι μόνο αφηγήματα γραμμένα σε βιβλία και σε λόγους. Είναι μια κατάσταση απόγνωσης που διαιωνίζεται, είναι η εμπειρία και η επίγνωση ότι πρέπει να αγωνιζόμαστε για την ειρήνη και τη δικαιοσύνη ώστε όλοι να μπορούν να ζήσουν με αξιοπρέπεια στον τόπο τους.