ΡΟΖΑ ΙΜΒΡΙΩΤΗ: Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΌΣ, Η ΑΓΩΝΙΣΤΡΙΑ
Η «κόκκινη δασκάλα», η αγωνίστρια της Αντίστασης, η «Ρόζα της επανάστασης», μια μεγάλη παιδαγωγός του 20ου αι., η οποία παραμένει στο περιθώριο, πρώτον επειδή ήταν γυναίκα και δεύτερον αριστερή. H δασκάλα με τα κόκκινα πέδιλα, σύμφωνα με τον Δημήτρη Γληνό θα μπορούσε να απολαμβάνει κοινωνικές θέσεις και καταξίωση από το κατεστημένο, αλλά προτίμησε να αγωνιστεί μαζί με το λαό και για το λαό, σαν «λαμπάδα, που κάηκε φωτίζοντας».
Εντύπωση προκαλούν οι πρωτιές που διεκδίκησε και πέτυχε. Ήταν η πρώτη γυναίκα που δίδαξε σε ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη του Συνδέσμου για τα δικαιώματα της γυναίκας. Έγινε η πρώτη γυναίκα Γυμνασιάρχης. Ήταν η πρώτη γυναίκα που ίδρυσε το πρώτο στην Ελλάδα σχολείο για παιδιά με νοητική υστέρηση. Από τους πρώτους που τάχθηκαν στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης. Από τους ιδρυτές της ΕΠΟΝ. Μόνη αυτή, κατά την περίοδο της Κατοχής, ίδρυσε και λειτούργησε το Φροντιστήριο της Τύρνας. Με δική της πρωτοβουλία στήθηκαν «τα κρυφά σχολειά» στους τόπους εξορίας των γυναικών στη διάρκεια του εμφυλίου. Τέλος, με τον άνδρα της Γιάννη Ιμβριώτη ίδρυσαν το Κέντρο Μαρξιστικών Μελετών.
Το 1917 διορίστηκε στο 1ο Ελληνικό Σχολείο Θηλέων Αθηνών. Μετά την ήττα των βενιζελικών στις εκλογές του 1920, η Ιμβριώτη εργάστηκε στο Πρότυπον Εκπαιδευτήριον Αθηνών του Ηλία Κωνσταντινίδη. Το 1920 ιδρύεται ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Είναι από τα ιδρυτικά στελέχη του Συνδέσμου και με τα άρθρα της υπεραμύνεται του δικαιώματος της γυναικείας ψήφου. Ένθερμη οπαδός του δημοτικισμού, υπήρξε μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου, πιθανότατα από τις αρχές του 1921, στη διοίκηση του οποίου εκλέχτηκε το 1923. Το 1924 συνεργάζεται με τη Θεοδωροπούλου και το Γληνό στη σύνταξη των εκπαιδευτικών προγραμματικών διακηρύξεων του Συνδέσμου Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναικός, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Ο Αγώνας της Γυναίκας και διδάσκει στη Μαράσλειο, υπό τη διεύθυνση του Δελμούζου, Φιλοσοφία της Ιστορίας. Δυστυχώς κάποιοι υστερόβουλοι σέρνουν στα δικαστήρια τους πρωτεργάτες της μεταρρύθμισης και την Ιμβριώτη με την κατηγορία της «υλιστικής» διδασκαλίας της ιστορίας, ότι δήθεν δίδασκε την ιστορία αντεθνικά, γεγονός που αποτέλεσε μία από τις αφορμές των Μαρασλειακών.Γεννήθηκε το 1898 στην Αθήνα. Ο πατέρας της, Νικόλαος Ιωάννου ήταν φιλόλογος και καταγόταν από τη Νιγρίτα Σερρών. Η μητέρα της ήταν από εύπορη οικογένεια εμπόρων της Μικράς Ασίας. Τελείωσε το Αρσάκειο το 1914. Πρωτοετής φοιτήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέσω της Αύρας Θεοδωροπούλου, γνωστής φεμινίστριας του Εκπαιδευτικού ομίλου, διδάσκει στο Κυριακό Σχολείο Εργατριών το οποίο είχε ιδρύσει το Εργατικό Κίνημα Αθηνών. Λειτουργούσε κάθε Κυριακή και οι εργάτριες διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή και αριθμητική.
Το 1926 ο Πάγκαλος απολύει την «κόκκινη Ρόζα». Το 1927 βρίσκεται πάλι δίπλα στον Γληνό, με την προοδευτική μερίδα του «Ομίλου». Το 1928 ταξιδεύει μαζί με τον Γιάννη Ιμβριώτη το συζυγό της στο Βερολίνο και στο Παρίσι για παιδαγωγικές σπουδές. Το 1930 η Ιμβριώτη επαναδιορίζεται στο σχολείο. Πηγαίνει στο Κιλκίς με δυσμενή μετάθεση. Το 1934 γίνεται η πρώτη γυναίκα γυμνασιάρχης στο Κιλκίς, θέση στην οποία θα παραμείνει μέχρι το 1936. Το 1937 αναλαμβάνει να ιδρύσει το «Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών». Ο δικτάτορας Μεταξάς την καλεί και της λέει. «Δεν θέλω να σε απολύσω, αλλά δεν μπορώ να σε αφήσω κιόλας κοντά στα παιδιά. Θα μου κάνεις τα ελληνόπουλα κομμουνιστές. Διάλεξε τι άλλο μπορείς να κάνεις, αλλά προς θεού, μακριά από τα ελληνικά νιάτα». Η δαιμόνια δασκάλα αποφάσισε αμέσως. «Εγώ, του λέει, μπορώ να ιδρύσω ένα σχολείο για παιδιά με νοητική υστέρηση. Εσύ αρκεί να το στηρίξεις οικονομικά». Ο Μεταξάς ως δικτάτορας δεν διέθετε λαϊκή βάση και αποδοχή. Ένα σχολείο για ειδικά παιδιά, το πρώτο στην Ελλάδα από μια καταξιωμένη στις συνειδήσεις του λαού παιδαγωγό του φάνηκε ως δώρο εξ’ ουρανού. Συναίνεσε. Και αμέσως η Ρόζα ξεκίνησε έναν νέο εκπαιδευτικό αγώνα. Βρήκε τον τόπο, το σκοπευτήριο της Καισαριανής, βρήκε τους μηχανικούς, βρήκε τους συνεργάτες, οργάνωσε τον τρόπο λειτουργίας του και διευθέτησε ό,τι άλλο ήταν απαραίτητο για να λειτουργήσει άψογα ένα σχολείο για παιδιά ειδικών αναγκών. Ο Μεταξάς ήταν κατενθουσιασμένος. Είχε κερδίσει διπλά, από τη μια καυχιόταν ότι έφτιαξε ένα σχολείο, το πρώτο στην Ελλάδα και εφάμιλλο των ευρωπαϊκών για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, και από την άλλη ένιωθε ικανοποίηση γιατί εκεί πάνω με τους τρελούς η «κόκκινη δασκάλα» ήταν πλέον ακίνδυνη.
Το 1940 ξεσπάει ο Πόλεμος. Στήνει τρία συσσίτια και τρέχει κάθε μέρα να βρει τρόφιμα να ταΐσει τα παιδιά. Αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό. Τα παιδιά χρειάζονται κι ένα κόσμο ελεύθερο. Συντάσσεται στο κάλεσμα του ΕΑΜ. Παίρνει μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ο δάσκαλος δεν είναι μόνο γράμματα, είναι περισσότερο από όλα ο ίδιος παράδειγμα αγωνιστικό και αποφασιστικό με τη δράση του και το βίο του. Το 1943 βρίσκεται στους πρωτεργάτες της ίδρυσης της ΕΠΟΝ και αναλαμβάνει να παραδίδει μαθήματα σοσιαλισμού και αγωνιστικότητας στους νεαρούς επονίτες. Η «ψυχική της λεβεντιά και η παλικαριά του μυαλού της ξεχωρίζουν στο μεγάλο αναγεννητικό κίνημα του ΕΑΜ. Ο Καραντινός, δημοσιογράφος, είχε γνωρίσει τότε τη Ρόζα και τον είχε εντυπωσιάσει: «Η παρουσία της, είπε, ήταν πολύτιμη στο ξεκίνημα της ΕΠΟΝ. Ήταν μια ευτυχία να την ακούς…». Συνεχίζει την εργασία που άρχισε με τον Γληνό. Σχεδιάζει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΠΕΕΑ για μια «Δημοκρατική Παιδεία» με τους συνεργάτες της, Σωτηρίου και Παπαμαύρο. Το 1944 με εντολή του Κόκκαλη και του Σωτηρίου ιδρύει Φροντιστήριο ταχύρυθμης εκπαίδευσης δασκάλων στην Τύρνα, το «κρυφό σχολειό της εποχής», που προετοίμαζε δασκάλους για την Ελεύθερη Ελλάδα. «Χρειάζεται να φτιάξουμε ανθρώπους, αλλά πρώτα πρέπει εμείς να γίνουμε άνθρωποι», πίστευε η μεγάλη παιδαγωγός.
Το 1945, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, σε μια εποχή, που γίνονταν δολοφονίες και έσπαγαν τις λέσχες της ΕΠΟΝ, μέσα στην τρομοκρατία, η Ιμβριώτη πήρε μέρος σε συνέδριο για το παιδί που έγινε στην Παλιά Βουλή! «Όταν άρχισε το συνέδριο, διηγείται η Πέπη Δαράκη, ξαφνικά τα φώτα σβήσανε! Τα αυτοκίνητα της Γενικής Ασφάλειας κυκλώσανε το δημαρχείο. Αλλά το συνέδριο έγινε και με μεγάλη επιτυχία»! Η τότε υπουργός παιδικής προστασίας και κοινωνικής πρόνοιας Λίνα Τσαλδάρη, καθόταν στα πρώτα έδρανα και μετά την ομιλία της Ρόζας, που ήταν συγκλονιστική, την άκουσαν να λέει σιγανά: «Μια τέτοια Ρόζα θέλαμε κι εμείς…». Όμως η Ρόζα είχε κάνει την επιλογή της, δίπλα στον ελληνικό λαό.
Το 1945 απολύεται. Το 1946 δραστηριοποιείται στην επανίδρυση του Νέου Εκπαιδευτικού Ομίλου, συμμετέχει στο φροντιστήριο της ΕΠΟΝ και στην εφημερίδα της, «Νέα Γενιά». Με τα ίδια πιστεύω το Μάη του 1946 θα πρωτοστατήσει μαζί με την Αύρα Θεοδωροπούλου, την Ελλη Αλεξίου κ.α., στην ίδρυση της Πανελλήνιας Οργάνωσης Γυναικών. Γίνεται Γενική Γραμματέας και εκλέγεται μέλος του Συμβουλίου της Διεθνούς Ένωσης Γυναικών, το ιδρυτικό συνέδριο της οποίας έλαβε χώρα στην Αθήνα. «Για μας να είσαι φεμινιστής, επισημαίνει η Ρόζα, θα πει «ισότητα», ότι είσαι οπαδός κάθε ισότητας κι επόμενα της ισότητας μεταξύ άντρα και γυναίκας σε όλα τα πεδία, ότι αγωνίζεσαι για την προαγωγή της γυναίκας μέσα σε μια κοινωνία που οι προλήψεις και οι παραδόσεις, ακόμα και ο νόμος την έβαλαν χαμηλότερα».
Το 1948 είναι εξόριστη στο Τρίκερι. Ακολουθούν περιπέτειες και βασανισμοί αλλά η Ρόζα κρατάει γερά – αν και καρδιοπαθής. Συγκεριμένα η Ρόζα δέθηκε σ’ ένα στύλο επί 12 ώρες κρεμασμένη, ακουμπώντας στο έδαφος μόνο με τις μύτες των ποδιών της και δάρθηκε ανελέητα με συρματόσχοινο και ξύλο. Σύμφωνα με την Αποστολοπούλου «Χάρη στην Ιμβριώτη, οι εξόριστες είχαν μια ζωή ποιότητας – με μάθηση, ψυχαγωγία και πολιτισμό: Με εισήγησή της αναδιοργάνωσαν τη ζωή τους. Βελτίωσαν πρώτα το τρισάθλιο συσσίτιο καταθέτοντας το μισό από τις επιταγές και τα δέματά τους στο κοινό στρατοπεδικό ταμείο, δημιούργησαν μοδιστράδικο, τσαγκαράδικο, παπλωματάδικο. Επόμενο μέλημα, η κατάρτιση του «Μορφωτικού προγράμματος». Αξέχαστα ανάμεσα σε άλλα, τα εκλαϊκευμένα μαθήματα γενικής ιστορίας και γεωγραφίας με μορφή διαλέξεων…». Στην εξορία η παιδαγωγός έβαλε σε εφαρμογή ένα μορφωτικό εκπολιτιστικό πρόγραμμα εκπαίδευσης των γυναικών, το οποίο απέβλεπε στην υποστήριξη του φρονήματος των εξορίστων, στην ενίσχυση του ηθικού τους και κυρίως στην εμψύχωσή τους, ώστε να μη λυγίσουν στα βασανιστήρια και τις πιέσεις και υπογράψουν «δηλώσεις μετανοίας». Για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού–εκπολιτιστικού προγράμματος συνεργάστηκε μια ομάδα αξιόλογων διδασκαλισσών και καθηγητριών, οι οποίες είχαν εκτοπιστεί λόγω της συμμετοχής τους στο ΕΑΜ.
Οι «εκπαιδευτικές», όπως τις αποκαλούσαν στο στρατόπεδο, δίδαξαν: α) ανάγνωση και γραφή σε 230 περίπου αναλφάβητες και 380 αγράμματες, β) έκθεση στη δημοτική γλώσσα, γραμματική, αριθμητική, γεωγραφία, ιστορία στις γυναίκες που είχαν εγκαταλείψει το δημοτικό σχολείο στις μεσαίες και τελευταίες τάξεις και ήταν περίπου 470, γ) σε 80 μαθήτριες γυμνασίου που οδηγήθηκαν στην εξορία λόγω της συμμετοχής τους στην ΕΠΟΝ οι καθηγήτριες δίδαξαν τα αντίστοιχα μαθήματα κάθε τάξης ανάλογα με την ειδικότητά τους και δ) στις 15 απόφοιτες του Γυμνασίου που απέβλεπαν σε πανεπιστημιακές σπουδές μετά την απελευθέρωσή τους έγινε προσπάθεια προετοιμασίας για εισαγωγικές εξετάσεις. Το εγχείρημα είχε επιτυχία και όπως ομολογούν όσες έζησαν την προσπάθεια από κοντά, τα μαθήματα αυτά είχαν βαθύτατη απήχηση στο νου και στην καρδιά των γυναικών. Στις αντίξοες συνθήκες της εξορίας, προσπάθειες έγιναν να διδαχθούν ακόμη, όσες από τις γυναίκες ήθελαν, ξένες γλώσσες, αλλά και λογιστικά, στενογραφία, σχέδιο.
Από εκεί στις αρχές του 1950 μεταφέρθηκε, μαζί με πολλές συνεξόριστες γυναίκες, στη Μακρόνησο, το καλοκαίρι, πάλι πίσω στο Τρίκερι, με όσες αρνήθηκαν να υπογράψουν «δήλωση». Το 1950 απαλλάσσεται από το στρατοδικείο και φεύγει από το Τρίκερι. Αργότερα γίνεται στέλεχος της ΕΔΑ, διατελώντας μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής ως το 1967 από την οποία όμως θα αποχωρήσει, όταν διαπιστώσει ότι είχε στραφεί σε μια αντικομμουνιστική τακτική. Στη συνέχεια γίνεται στέλεχος του ΚΚΕ, συντάσσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Κόμματος και παραμένει σ’ αυτό ως το Σεπτέμβριο του 1977, ημερομηνία του θανάτου της. Με τις παιδαγωγικές της απόψεις διαμόρφωσε τα παιδαγωγικά αιτήματα των προοδευτικών δυνάμεων, ζωντανά και αδικαίωτα σε μεγάλο βαθμό ως σήμερα. Το φιλοσοφικό υπόβαθρο των παιδαγωγικών αντιλήψεων της επικεντρώνεται στα εξής: Απόλυτη και αληθινή ισότητα όλων των παιδιών στην παιδεία, όποια κι αν είναι η κοινωνική τους προέλευση. Απόλυτη ισότητα των δύο φύλων. Απόλυτη ισότητα των διαφόρων εθνοτήτων, που τυχόν κατοικούν μέσα στην περιοχή του κράτους. Δωρεάν παιδεία και επιπλέον βοήθεια στους άπορους μαθητές. Χωρισμό του κράτους από την Εκκλησία. Δημοκρατικοποίηση και ορθολογισμό του περιεχομένου της παιδείας. Στενή σύνδεση της μόρφωσης με την παραγωγική δουλειά και τη ζωή, δημοκρατική οργάνωση της σχολικής κοινότητας.
Γνώριζε ότι το ουσιαστικό πρόβλημα δεν είναι να ερμηνεύσεις τον κόσμο αλλά να προσπαθήσεις να τον αλλάξεις – και η γνώση είναι μια δύναμη αλλαγής! Γι’ αυτό έδινε τόση έμφαση στην εκπαίδευση. Πίστευε ότι οι νέοι πρέπει να προσπαθούν για το καλύτερο και αυτό γίνεται μόνο μέσα από τους κοινωνικούς αγώνες. Ήθελε δασκάλους με ανεξαρτησία και ανθρωπιά. Θα’ θελα να κλείσω με τα λόγια της από ένα άρθρο με τίτλο «Τα σημερινά κορίτσια, οι αυριανές γυναίκες», τα οποία παραμένουν επίκαιρα ακόμη και σήμερα: «Νέες της Ελλάδας, ακούτε τη φωνή από τις παλιές γενιές. Θ’ αναρωτιέστε: Τι σχέση μπορούμε να έχουμε εμείς οι άνθρωποι του παρόντος και του μέλλοντος με σας τους ανθρώπους του παρελθόντος; Σας απαντούμε με το στόμα του Τσέχοφ: Καμιά! Εκτός από τούτη δω, ότι από τις ψυχές αυτές τις σακατεμένες και πεθαμένες βγήκατε εσείς, ο νέος κόσμος… Πεινάσαμε, πονέσαμε, ματώσαμε, βασανιστήκαμε, όμως με όρθια την ψυχή και το νου καταφέραμε ν’ ανεβούμε σκαλί – σκαλί τη δύσκολη κλίμακα της λευτεριάς και της αλήθειας. Τώρα θ’ ανεβείτε σεις πιο ψηλά για να εξασφαλίσετε τη λευτεριά και την αλήθεια. Σας καλεί ολόκληρη η Ανθρωπότητα να εκπληρώσετε το ύψιστο χρέος σας, να σώσετε τον Κόσμο από τον αφανισμό, να εξασφαλίσετε την ΕΙΡΗΝΗ».
