Μπαίνοντας στο δημαρχείο των Τρικάλων, συναντάς στο ισόγειο μια μεγάλη τζαμαρία. Δεν είναι το γκισέ κάποιας δημοτικής υπηρεσίας ή γραφείου πληροφοριών. Πρόκειται για το κέντρο ελέγχου του Δήμου Τρικκαίων, όπου οι πολίτες μπορούν να παρακολουθούν ζωντανά σε πολλές οθόνες ταυτόχρονα την εικόνα της πόλης τους: από την πληρότητα των θέσεων στάθμευσης ΑμεΑ και την ποιότητα του πόσιμου νερού μέχρι το επίπεδο της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας σε διάφορα σημεία, το πώς κινείται ο δημοτικός στόλος οχημάτων και πολλά ακόμη. Σίγουρα αυτό δεν είναι το πρώτο πράγμα που περιμένεις να αντικρίσεις στο δημαρχείο μιας επαρχιακής πόλης 70.000 κατοίκων. Όπως επίσης δεν περιμένεις να σερφάρεις δωρεάν σε όλους τους δημόσιους χώρους ή να υπάρχει ένα διευρυμένο δημοτικό δίκτυο οπτικών ινών που να ξεπερνά τα 48 χλμ.
Και όμως τα Τρίκαλα, που φέρουν τη φήμη της πιο «έξυπνης» πόλης της χώρας, έχουν μακρά παράδοση στις τεχνολογικές πρωτιές. Εδώ, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε ένα μητροπολιτικό δίκτυο (ΜΑΝ) το 2004, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκε ασύρματο δίκτυο με 15 κόμβους, που κάλυπτε το αστικό κέντρο και πρόσφερε για πρώτη φορά στη χώρα δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Περίπου την ίδια περίοδο εφαρμόστηκε και η ελεγχόμενη στάθμευση, όπου οι πολίτες μέσω του κινητού έδιναν το στίγμα τους κι έπαιρναν χρόνο στάθμευσης. Τέλος, το 2019 πραγματοποιήθηκε η πρώτη ολοκληρωμένη εφαρμογή δικτύου 5G σε ελληνική πόλη. «Είχαμε διαμορφώσει ειδικά έναν χώρο στις εγκαταστάσεις του υπεραστικού ΚΤΕΛ και παρακολουθήσαμε τρεις διαφορετικές εφαρμογές, μεταξύ των οποίων χειρουργική ρομποτική επέμβαση με τον γιατρό να βρίσκεται στα Τρίκαλα», θυμάται ο Χάρης Καλλιάρας, γενικός διευθυντής της ΔΕΥΑΤ και ειδικός συνεργάτης του τότε δημάρχου, Δημήτρη Παπαστεργίου, σε θέματα στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδιασμού.
E-Trikala
Σύμφωνα με τον ίδιο, τα θεμέλια για το ψηφιακό άλμα των Τρικάλων μπήκαν το μακρινό 2004 με την ίδρυση του e-trikala, το οποίο αρχικά λειτουργούσε ως γραφείο της Κοινωνίας της Πληροφορίας στον δήμο. Μέσα σε μία τετραετία το γραφείο εξελίχθηκε σε Ανώνυμη Αναπτυξιακή Εταιρεία ΟΤΑ, με τον δήμο να κατέχει το 99% και το υπόλοιπο 1% να ανήκει στο τοπικό Εμπορικό Επιμελητήριο. «Η συγκεκριμένη νομική μορφή έδωσε μεγάλη ευελιξία στην εταιρεία, ώστε απαλλαγμένη από γραφειοκρατικές αγκυλώσεις να σχεδιάζει και να υλοποιεί διάφορα καινοτόμα έργα σε συνεργασία με εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς», σημειώνει ο Χάρης Καλλιάρας. Από το 2008, η e-Trikala AE ξεκίνησε να δραστηριοποιείται σε έργα κοινωνικής μέριμνας, όπως δράσεις τηλεπρόνοιας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εφαρμογή για τους διαβητικούς, που έστελνε τις μετρήσεις του σακχάρου τους αυτόματα στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας, από όπου αν χρειαζόταν τους κατηύθυναν οι γιατροί.
Με την πάροδο του χρόνου, η εταιρεία αρχίζει να συμμετέχει και σε πιο σύνθετα τεχνολογικά προγράμματα, ώσπου το 2012 λαμβάνει μέρος στο ευρωπαϊκό έργο CityMobil2 μαζί με 45 εταίρους από την ΕΕ. Βασικός στόχος του ερευνητικού έργου ήταν να αξιολογηθεί η συμπεριφορά των οχημάτων χωρίς οδηγό σε προκαθορισμένες διαδρομές. Ύστερα από πολλές δοκιμές, αρχές Σεπτεμβρίου 2015 θα κάνουν την εμφάνισή τους στα Τρίκαλα έξι αυτόνομα μικρά λεωφορεία. Η προετοιμασία που χρειάστηκε για τη χάραξη των διαδρομών ήταν μεγάλη, καθώς έπρεπε κυρίως να απομακρυνθούν τα παράνομα παρκαρισμένα οχήματα. «Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα παιδιά να τρέχουν με τα ποδήλατα πίσω από τα λεωφορεία και να χτυπούν τα κουδούνια για να κατέβει κάτω ο κόσμος να τα δει», θυμάται ο Δημήτρης Παπαστεργίου, δήμαρχος Τρικκαίων από το 2014 έως το 2023 και νυν υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Τα λεωφορεία, που κυκλοφόρησαν για έξι μήνες, πραγματοποίησαν συνολικά 1.490 δρομολόγια, διήνυσαν 3.580 χλμ. και μετέφεραν 12.138 επιβάτες. Παρότι δεν έλυσαν κάποιο πραγματικό πρόβλημα της πόλης –ίσως και γι’ αυτό μια περίοδο να είχαν γίνει το αγαπημένο ανέκδοτο των ντόπιων–, δημιούργησαν μια τεράστια φήμη και κατέστησαν τα Τρίκαλα γνωστά παγκοσμίως. «Μας είχε επισκεφτεί ολόκληρη αντιπροσωπεία εμπειρογνωμόνων από το Τόκιο, συμπεριλαμβανομένου του υποδιοικητή της Τροχαίας, για να δουν πώς τα καταφέραμε. Ετοιμάζονταν τότε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και ήθελαν να μάθουν τις τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε», λέει ο Θανάσης Μιχαλάκης, εκπρόσωπος Τύπου του Δήμου Τρικκαίων.
Η γραμμή 20000
Από τη μία, τα Τρίκαλα μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος CityMobil2 άρχισαν να παίρνουν το ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα μετά το άλλο, κεφαλαιοποιώντας τη φήμη τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του δήμου, την περίοδο 2014-2019 «έτρεξαν» 14 ευρωπαϊκά έργα, συνολικού προϋπολογισμού 4,6 εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία απέφεραν 83 άμεσες θέσεις εργασίας. Από την άλλη, επειδή τα περισσότερα εξ αυτών ήταν πιλοτικά, είχαν ημερομηνία λήξης και ερευνητικά αποτελέσματα που χρειάζονταν περαιτέρω επεξεργασία. Οπότε οι πολίτες, που διάβαζαν διθυραμβικά άρθρα στον διεθνή και εγχώριο Τύπο για το πόσο «έξυπνη» είναι η πόλη τους, αλλά δεν έβλεπαν μεγάλη βελτίωση στην καθημερινότητά τους, αισθάνονταν ότι ζούσαν σε ένα παράλληλο σύμπαν.
Επειδή τα περισσότερα έργα ήταν πιλοτικά, είχαν ημερομηνία λήξης. Οι πολίτες διάβαζαν διθυραμβικά άρθρα για την «έξυπνη» πόλη τους, χωρίς να βλέπουν μεγάλη βελτίωση στην καθημερινότητά τους. Αισθάνονταν ότι ζούσαν σε ένα παράλληλο σύμπαν.
«Από τα πρώτα πράγματα που κάναμε ήταν να φτιάξουμε το κέντρο ελέγχου στην είσοδο του δημαρχείου, ώστε οι πολίτες να αντιληφθούν την τεχνολογία στη ζωή τους και να εξοικειωθούν με αυτήν», εξηγεί ο κ. Παπαστεργίου, ο οποίος το 2015 τοποθέτησε ένα φωτοβολταϊκό δέντρο στην κεντρική πλατεία, όπου μεταξύ άλλων τα άτομα με αναπηρία μπορούσαν να φορτίζουν τα ηλεκτρικά αμαξίδια τους. Εξ αρχής, όπως αφηγείται, είχε στόχο να επιλύσει μέσω της τεχνολογίας πραγματικά προβλήματα των πολιτών. Τον ρώτησα, μετά από τόσα πιλοτικά προγράμματα και εφαρμογές στη δική του εννεαετία, ποιο θεωρεί ότι είναι το ψηφιακό αποτύπωμα.
«Σαφέστατα η γραμμή εξυπηρέτησης των δημοτών, το 20000. Οι πολίτες, μέσω τηλεφώνου ή e-mail και αργότερα με μια εφαρμογή στο κινητό, μπορούσαν να ενημερώνουν τον δήμο για τα προβλήματά τους και να περιμένουν στη συνέχεια την επίλυσή τους. Στην αρχή απορούσαν, ειδικά όταν τους καλούσαν πίσω οι δημοτικοί υπάλληλοι για να μάθουν αν είναι ικανοποιημένοι από την εξυπηρέτηση», συμπληρώνει ο κ. Παπαστεργίου. Το πρώτο εξάμηνο του 2017 ο Δήμος Τρικκαίων αντικατέστησε το Δημοσθeνης, το παλαιότερο πρόγραμμα εξυπηρέτησης που λειτουργούσε από το 2007, με το πρόγραμμα 20000. Την πρώτη χρονιά ο δήμος δέχτηκε 2.193 αιτήματα, ενώ δύο χρόνια αργότερα τα αιτήματα έφτασαν σχεδόν τις 9.000. Στην πλειονότητά τους, αυτά σχετίζονταν με ζητήματα ηλεκτροφωτισμού, ενώ ο μέσος όρος επίλυσης ήταν οι δέκα μέρες.
Το 2019, η ίδρυση του GiSeMi, του δημοτικού κόμβου καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, είχε σκοπό να στηρίξει για 12 μήνες νεοφυείς επιχειρήσεις. Καλλιέργησε ένα θετικό κλίμα, ωστόσο δεν κατόρθωσε να αποκτήσει καθοριστική δυναμική.
Σήμερα, η χρήση του 20000 θεωρείται αυτονόητη για τους Τρικαλινούς, οι οποίοι πέρυσι υπέβαλαν 18.963 αιτήματα. «Τον χειμώνα, ο αριθμός αιτημάτων υπολογίζεται στα 50 ημερησίως, αλλά διπλασιάζεται την περίοδο κοπής χόρτων, δηλαδή από τον Μάιο και μετά. Η εποχικότητά τους, βάσει ιστορικού, βοηθάει τον δήμο αφενός να γνωρίζει πότε να προσλάβει υποστηρικτικό εποχικό προσωπικό, αφετέρου να οργανώνει εγκαίρως τις υπηρεσίες του για να ανταποκρίνεται στον αυξημένο όγκο εργασιών», περιγράφει ο Θανάσης Μιχαλάκης, που αναφέρει ότι την τεχνογνωσία του 20000 αξιοποίησε αργότερα η εφαρμογή Νovoville, την οποία πλέον διαθέτουν πολλοί δήμοι στην Ελλάδα.
H επόμενη φάση
H συγκεκριμένη γραμμή εξυπηρέτησης αναμένεται να εμπλουτιστεί με κάποιες άλλες εφαρμογές, μέσω των οποίων ο πολίτης θα μπορεί να παρέχει έξτρα πληροφορίες στον δήμο και να βλέπει ζωντανά πώς είναι το περιβάλλον στην πόλη (κυκλοφοριακό, ποιότητα αέρα, κ.λπ.). Επίσης, μέσω ειδικού συστήματος δράσεων οι πολίτες θα συγκεντρώνουν Tricoins (πιστωτικές μονάδες σαν κρυπτονομίσματα) και θα τα εξαργυρώνουν στις υπηρεσίες του δήμου, π.χ. δωρεάν στάθμευση ή εισιτήρια για εκδηλώσεις. Κι αυτό είναι μόνο ένα από τα βήματα που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα Smart Cities, συνολικού προϋπολογισμού 6,9 εκατομμυρίων ευρώ με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, στο οποίο επιλέχθηκαν τα Τρίκαλα ως πρότυπος δήμος.
«Το πρόγραμμα έχει στόχο να κάνει τα Τρίκαλα ακόμη πιο “έξυπνη” πόλη μέσω της χρήσης σύγχρονων τεχνολογιών. Ουσιαστικά ενώνει την προσπάθεια όλης της προηγούμενης δεκαετίας και την πηγαίνει παρακάτω. Επιλέξαμε δράσεις που θα περάσουν από την πιλοτική λειτουργία στην παραγωγή, λύσεις που σχετίζονται με διαπιστωμένες ανάγκες των υπηρεσιών και κάποιες εφαρμογές που ήδη χρησιμοποιούσαμε με επιτυχία και θέλαμε να τις αναβαθμίσουμε», περιγράφει ο Κώστας Αβδελίδης, ειδικός συνεργάτης του δημάρχου στο κομμάτι της «έξυπνης» πόλης. «Για παράδειγμα, έχουμε προβλέψει την αυτοματοποίηση των φωτεινών σηματοδοτών, οι οποίοι θα ρυθμίζονται δυναμικά για να διαχειρίζονται αποδοτικότερα την κίνηση», προσθέτει.
Κατά πάσα πιθανότητα, η ολοκλήρωση του συγκεκριμένου προγράμματος, που το όνομα του στρατηγικού του πλάνου είναι restart mAI city, θα λειτουργήσει ως καταλύτης για τoν ψηφιακό μετασχηματισμό των Τρικάλων, αναβαθμίζοντας ουσιαστικά την καθημερινότητα των πολιτών. Παρ’ όλα αυτά, εκείνο που φαίνεται να λείπει σήμερα από την πόλη είναι ένα τεχνολογικό πάρκο με επιχειρήσεις που παράγουν τεχνολογία, από ηλεκτρονικά κυκλώματα μέχρι λογισμικά. Η ίδρυση του GiSeMi το 2019, του δημοτικού κόμβου καινοτομίας και επιχειρηματικότητας που δημιουργήθηκε με έσοδα από τον Μύλο των Ξωτικών, είχε σκοπό να στηρίξει για 12 μήνες νεοφυείς επιχειρήσεις που θα ασχολούνταν με τομείς σχετικούς με τη βιωσιμότητα των σύγχρονων πόλεων. Καλλιέργησε ένα θετικό κλίμα προς αυτή την κατεύθυνση, ωστόσο δεν κατόρθωσε να αποκτήσει καθοριστική δυναμική.
«Χωρίς πανεπιστημιακή σχολή (στα Τρίκαλα υπάρχει μόνο ΤΕΦΑΑ και Τμήμα Διαιτολογίας και Διατροφολογίας) αδίκως το παλεύαμε. Μπορεί να αποδειχθήκαμε καλό εργαστήριο, να βγάλαμε πρότζεκτ τα οποία δουλεύουν όλοι οι δήμοι, αλλά πηγή έρευνας είναι οι φοιτητές. Μόνο έτσι το παράδειγμα μιας καλής πόλης θα συνοδευόταν με ανάπτυξη σε νέο πληθυσμό», σχολιάζει ο κ. Παπαστεργίου, ο οποίος αναγνωρίζει τη δυσκολία να μετακομίσουν νέα παιδιά στη γενέτειρά του για να ξεκινήσουν τη δική τους νεοφυή επιχείρηση. Κανείς όμως δεν γνωρίζει τι φέρνει ο χρόνος, ειδικά σε αυτό το γαλατικό χωριό στη μέση της Ελλάδας το οποίο επιμένει ψηφιακά.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο 11ο τεύχος της έκδοσης «Οι Τόποι μας-Τρίκαλα», Φεβρουάριος 2025, της Εφημερίδας Καθημερινή.
