Η κορυφαία αντιδικτατορική έκφραση του ελληνικού λαού απέναντι στη δικτατορία της 21ης Απριλίου ήταν οπωσδήποτε η φοιτητική εξέγερση του Νοέμβρη του 1973.

Αποτέλεσε την αρχή του τέλους για τον Γεώργιο Παπαδόπουλο και την «παρέα» του, ανέδειξε το πόσο ανίσχυρα είναι τα καθεστώτα που έχουν απέναντί τους έναν αποφασισμένο λαό και υποχρέωσε το διεθνές στερέωμα να πάψει να κλείνει τα μάτια του μπροστά στη στυγνή δικτατορία.

Πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα εκείνων των ημερών; Ποια είναι η αλήθεια σχετικά με τη μυθολογία που αναπαράγουν οι σύγχρονοι φανεροί και κρυφοί απολογητές της Χούντας σχετικά με τη μη ύπαρξη νεκρών; Πόσο επίκαιρο είναι το Πολυτεχνείο σήμερα;

Το χρονικό της εξέγερσης

Η φοιτητική εξέγερση δεν προέκυψε ξαφνικά τον Νοέμβριο του 1973. Τα προηγούμενα χρόνια είχαν προηγηθεί μικρότεροι αγώνες, προσπάθειες οργάνωσης αντιστασιακών ομάδων, πολιτικές συγκρούσεις, αντιστασιακές εκδόσεις περιοδικών, συντονισμένες προσπάθειες διεθνοποίησης της αδίστακτης φύσης της δικτατορίας. Η μεγάλη εξέγερση του Πολυτεχνείου και η επιμονή του λαού που το υποστήριξε έμπρακτα, προέκυψαν, μεταξύ των άλλων, και ως αποτελέσματα της ωρίμανσης αυτών των προσπαθειών οργάνωσης του αντιδικτατορικού λαϊκού κινήματος.

Τον Φεβρουάριο του 1973, οι φοιτητές της Αθήνας συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο ζητώντας την κατάργηση ενός νόμου σχετικού με την υποχρεωτική στράτευση των φοιτητών που ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση. Η κατάληψη «έσπασε» με την επέμβαση των αστυνομικών δυνάμεων.

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 21 Φεβρουαρίου οι φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής σχολής στην Αθήνα, προβάλλοντας τα συνθήματα «Δημοκρατία», «Κάτω η Χούντα» και «Ζήτω η Ελευθερία». Αν και η συγκέντρωση ήταν πιο μαχητική καθώς ακολούθησε την προηγούμενη στο Πολυτεχνείο, τελικά έληξε και πάλι με την παρέμβαση της αστυνομίας.

Η εξέγερση που ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου του 1973 επρόκειτο να αποτελέσει την κορύφωση των αντιδικτατορικών εκδηλώσεων. Το πρωί εκείνης της ημέρας οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου και αποφάσισαν την κήρυξη αποχής από τα μαθήματα, με αίτημα να γίνουν εκλογές για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Οι συνελεύσεις σε Ιατρική και Νομική λειτούργησαν καταλυτικά καθώς εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους και οι φοιτητές κατευθύνθηκαν προς το Πολυτεχνείο όπου ενώθηκαν με τους συναδέλφους τους. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας λαμβάνεται η απόφαση της κατάληψης και εκλέγεται η πρώτη συντονιστική επιτροπή.

Το πρωί της 15ης Νοεμβρίου βρήκε την Αθήνα πολύ διαφορετική. Το Πολυτεχνείο είχε μετατραπεί στο κέντρο της πόλης. Χιλιάδες πολίτες συγκεντρώνονταν στο οδόστρωμα της Πατησίων εκδηλώνοντας την αλληλεγγύη τους προς τους εξεγερμένους φοιτητές και παράλληλα λειτουργώντας ανασταλτικά για την περίπτωση βίαιης επέμβασης από τις αστυνομικές δυνάμεις.

Παράλληλα, στους γύρω δρόμους σημειώθηκαν συγκρούσεις μεταξύ της αστυνομίας και πολιτών. Την ίδια μέρα ξεκίνησε να λειτουργεί και ο θρυλικός ραδιοφωνικός σταθμός των φοιτητών, μέσω του οποίου ζητούσαν την έμπρακτη στήριξη του λαού. Από την πλευρά του το καθεστώς, έχοντας αιφνιδιαστεί από την ταχύτητα των εξελίξεων, έστειλε ελεύθερους σκοπευτές στα γύρω κτήρια με σκοπό να υποστηρίξουν κάποια ενδεχόμενη αστυνομική παρέμβαση.

Στις 16 Νοεμβρίου, η στήριξη αποκτά διαστάσεις λαϊκής εξέγερσης. Υπολογίζεται να είναι σε κινητοποίηση γύρω στις 150.000 λαού. Παράλληλα, μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις επιτίθενται εναντίον του πλήθους που ήταν συγκεντρωμένο έξω από το Πολυτεχνείο, με γκλομπς, δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες.   Ωστόσο το ηθικό των συγκεντρωμένων δεν κάμπτεται. Οι διαδηλωτές διαλύονται και ξανά συγκεντρώνονται στήνοντας οδοφράγματα και ανατρέποντας τρόλεϊ.

Η περιφρόνηση του λαού απέναντι στην κρατική καταστολή αλλά και η όλο και πιο συνειδητοποιημένη και οργανωμένη πάλη των φοιτητών που βρίσκονται μέσα στο Πολυτεχνείο, φαίνεται ότι οδηγούν το καθεστώς στην απόφαση για ένοπλη επέμβαση.

Έτσι, το ίδιο βράδυ, κοντά στο σταθμό Λαρίσης συγκεντρώθηκαν τρεις μοίρες ΛΟΚ και μία Μοίρα Αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη. Τρία άρματα μάχης κατέβηκαν από του Γουδή προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρα αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του ιδρύματος και το άλλο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη.

Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοέμβρη το άρμα λαμβάνει την εντολή να εισβάλλει στον χώρο.

Αστυνομικοί, ασφαλίτες, ΕΣΑτζήδες και ΛΟΚατζήδες, εισβάλλουν στον χώρο του Πολυτεχνείου κυνηγώντας τους φοιτητές.

Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας οι συλλήψεις έφτασαν τις 840, ωστόσο, στην Μεταπολίτευση αποκαλύφθηκε ότιοι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2400 άτομα.

Η αντίστροφη μέτρηση για τον Παπαδόπουλο είχε ήδη ξεκινήσει… 

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Έχει γίνει πολύς λόγος για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Οι απολογητές του καθεστώτος ήδη από την εποχή εκείνη επέμεναν στο ανιστόρητο αφήγημα ότι «δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο», βασιζόμενοι σε πράγματι λανθασμένες καταμετρήσεις οι οποίες είχαν γίνει την περίοδο αμέσως μετά τα γεγονότα.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, το ίδιο το καθεστώς, και συγκεκριμένα ο υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Σπυρίδωνας Ζουρνατζής, είχε ανακοινώσει στις 19 Νοεμβρίου 1973 ότι οι νεκροί από τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο ανέρχονταν στους 11.

Τον Οκτώβριο του 1974 ο εισαγγελέας Τσεβάς δημοσιοποίησε το ιστορικό του πόρισμα που ανέβαζε τον αριθμό των νεκρών στους 34.

Ωστόσο, η σημαντικότερη και η πλέον έγκυρη καταγραφή διενεργήθηκε αρκετά χρόνια αργότερα, από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και τον ερευνητή κ. Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, με τα πάθη αλλά και τους φόβους της εποχής να έχουν πια καταλαγιάσει.

Ο κατάλογος του ΕΙΕ, παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται προσωρινός, έχει επιβεβαιώσει 24 επώνυμες περιπτώσεις, ενώ 16 ακόμη ανώνυμες περιπτώσεις έχουν επιβεβαιωθεί από αξιόπιστες ανώνυμες μαρτυρίες.

Οι επώνυμοι νεκροί της εξέγερσης του Πολυτεχνείου κατά χρονολογική κατάταξη

Το μήνυμα του Πολυτεχνείου σήμερα

Το ερώτημα αυτό απασχολεί κάθε χρόνο τις εκδηλώσεις που κινούνται γύρω από την σημαντικότερη επέτειο της νεολαίας στην Ελλάδα. Πόσο επίκαιρος είναι ένας αγώνας που δόθηκε απέναντι σε μια στυγνή δικτατορία και με ζητούμενα τα θεμελιώδη δημοκρατικά δικαιώματα, σε μια εποχή που όλα αυτά φαίνονται τόσο μακρινά;

Όμως μια πιο αφαιρετική οπτική του γεγονότος δεν είναι δύσκολο να εντοπιστούν τα κοινά σημεία των αγώνων του τότε και του σήμερα, αλλά και να επικαιροποιηθούν τα διαχρονικά μηνύματα της εξέγερσης της νεολαίας.

Άλλωστε, δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι η εξέγερση έγινε απέναντι σε μια ξενοκίνητη δικτατορία.

Ανεξάρτητα από τον πολιτικό προσανατολισμό του καθενός, είναι γεγονός ότι η παρέμβαση ξένων δυνάμεων σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο δεν έχει σταματήσει σε καμία φάση της μεταπολίτευσης.

Πόσω δε μάλλον σήμερα που οι κυβερνήσεις αδυνατούν ακόμα και να νομοθετήσουν χωρίς έγκριση για θεμελιώδη εσωτερικά ζητήματα, ενώ Ευρωπαϊκές και Νατοϊκές στρατιωτικές δυνάμεις που δεν υπάγονται στην ελληνική κυβέρνηση έχουν αποκτήσει ισχύ εντός των ελληνικών συνόρων.

Επιμέλεια: Αντώνης Ρηγόπουλος