Θανάσης Μπουλογεώργος :
Το τελευταίο διάστημα στον δημόσιο διάλογο επικρατεί η συζήτηση περί αριστείας, βάσει της οποίας σύμφωνα με την νεοφιλελεύθερη θεώρηση οι μάζες και η «τυραννία της πλειοψηφίας» εξισώνουν την κοινωνία προς τα κάτω, με αποτέλεσμα να αδικούνται οι πιο αποδοτικοί και αποτελεσματικοί (άριστοι).
Είναι όμως αυτή η πραγματικότητα ή μήπως το ζήτημα της αριστείας λειτουργεί ως ιδεολογικό άλλοθι αναπαραγωγή του υπάρχοντος κοινωνικοοικονομικού συστήματος? Πριν απαντηθεί το παραπάνω αξίζει να γίνει μία μικρή ιστορική αναδρομή, ώστε να δούμε την εξέλιξη της αστικής-φιλελεύθερης σκέψης σε ότι αφορά το ζήτημα της ελευθερίας, της ισότητας και της «αξίας» ως κριτήριο αξιολόγησης των ανθρώπων.
Πιο συγκεκριμένα, κατά τον 16ο αιώνα αναπτύσσεται στην δυτική Ευρώπη η φιλοσοφία του φυσικού δικαίου, πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε ο κλασικός φιλελευθερισμός. Χαρακτηριστικά, μετά την εποχή της Αναγέννησης και των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων άρχισε να επιτελείται η περίφημη «απομάγευση του κόσμου», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Βέμπερ, με αποτέλεσμα να ταρακουνηθεί συθέμελα ο ιστορικός ορίζοντας της ανθρωπότητας.
Οι αλλαγές εκείνης της εποχής είχαν σαν αποτέλεσμα την ανάδυση του ορθολογισμού ως βασικού αναλυτικού εργαλείου της πραγματικότητας, και την υποβάθμιση της μεταφυσικής θεώρησης του κόσμου και της ελέω θεού νομιμοποίησης της εξουσίας.
Σε αυτό το γενικευμένο κύμα αμφισβήτησης εμπλέκεται όπως είναι λογικό και ο πολιτικός στοχασμός . Δύο από τους βασικούς θεωρητικούς του φυσικού δικαίου και του κοινωνικού συμβολαίου είναι οι Χομπς και Λοκ, οι οποίοι θεωρούσαν ότι τα δύο βασικότερα φυσικά δικαιώματα του ανθρώπου είναι αυτό της ιδιοκτησίας και της ζωής.
Για να προασπιστούν αυτά τα δικαιώματα θα έπρεπε κατά τους στοχαστές οι άνθρωποι να ξεφύγουν από την φυσική κατάσταση (προπολιτική) και να συγκροτήσουν το κράτος, το οποίο σύμφωνα με την κλασική φιλελεύθερη προσέγγιση αποτυπώνει την συλλογική βούληση των πολιτών.
Με αυτόν τον τρόπο αναδύεται ένα από τα πιο ριζοσπαστικά πνευματικά ρεύματα στην ανθρώπινη ιστορία, ο διαφωτισμός με τον οποίον η αστική τάξη ερμήνευσε τον κόσμο. Ο πιο ακριβής ορισμός του διαφωτισμού πραγματοποιήθηκε από τον Κάντ, ο οποίος ανέφερε ότι «ο διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την αυθυπαίτια ανωριμότητα του».
Ο ορισμός αυτός είναι επαναστατικός, καθώς για πρώτα φορά στην ανθρώπινη ιστορία τα αιτήματα της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης παίρνουν καθολικό χαρακτήρα, και αφορούν όλη την ανθρωπότητα ανεξαρτήτως καταγωγής .
Ας θυμηθούμε το τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης, το οποίο συμπυκνώνεται στα θεμελιώδη αιτήματα της ελευθερίας, της ισότητας, και της αδελφοσύνης.
Σε αυτό το σημείο όμως αναδύεται μία αντίφαση που ουσιαστικά θα οδηγήσει την αστική τάξη εκ των υστέρων να «συγκρουστεί» με το πνευματικό ρεύμα από το οποίο γεννήθηκε, δηλαδή τον διαφωτισμό. Με την έλευση της βιομηχανικής επανάστασης, βγαίνει στο προσκήνιο το προλεταριάτο, το οποίο διεκδικεί καλύτερους όρους διαβίωσης και για αυτό τον σκοπό οργανώνεται πρώτα σε εργατικές ενώσεις και συνδικάτα και ύστερα σε κόμματα.
Η ανάδειξη του κοινωνικού προβλήματος και της εργατικής τάξης σπάνε με ιστορικούς όρους την καθολικότητα που διακήρυττε η αστική τάξη και αποκαλύπτουν την άγρια ταξική φύση του καπιταλισμού.
Οπότε ο οικουμενικός χαρακτήρας του διαφωτισμού διαψεύδεται , καθώς η αστική τάξη όχι μόνο δεν πραγματώνει τα ιδεώδη της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης καθολικά, αλλά αντιθέτως οξύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις και την υπερεκμετάλλευση προς τους εργαζόμενους για να απολαμβάνουν οι λίγοι τα αγαθά της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Μετά την είσοδο των μαζών στην πολιτική στα μέσα κυρίως του 19ου αιώνα, παρατηρούμε ότι αναδύθηκαν θεωρήσεις που είχαν σαν κύριο στοιχείο τον κοινωνικό δαρβινισμό. Επί παραδείγματι, στοχαστές όπως ο Σπένσερ υποστήριξαν ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες λειτουργούν με όρους φυσικής κατάστασης, όπου επικρατεί ο νόμος του ισχυρού. Χαρακτηριστικό κομμάτι του έργου του είναι ότι οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να παρεμβαίνουν στις «φυσικές» διεργασίες της εξέλιξης στην κοινωνία βοηθώντας τους κοινωνικά αδύναμους, καθώς έτσι διαστρεβλώνεται η ροή της επιβίωσης των ισχυρότερων και πλουσίων που θα δημιουργήσουν τελικά «υγιέστερες κοινωνικές δομές.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και οι αναλύσεις του Μάλθους, ο οποίος υποστήριζε ότι επειδή υπάρχει ραγδαία αύξηση του πληθυσμού παγκοσμίως θα έπρεπε να ληφθούν μέτρα, τα οποία θα ανάγκαζαν τους φτωχούς να μην αναπαράγονται.
Εάν και η ιστορία δεν λειτουργεί με μηχανικό και γραμμικό τρόπο τα προαναφερθέντα έδωσαν την νομιμοποιητική βάση για την βιοθεωρία του ναζισμού, βάσει της οποίας οι κοινωνικές ανισότητες φυσικοποιήθηκαν, και δεν θεωρούνταν αποτελέσματα της εκμεταλλευτικής φύσης του καπιταλισμού.
Έτσι φτάσαμε στην εποχή της ευγονικής όπου επί ναζιστικής Γερμανία οι θεωρούμενοι από το καθεστώς ως μη «υγιείς» θα έπρεπε να μην έχουν την δυνατότητα της αναπαραγωγής.
Μετά το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και των 50 εκατομμυρίων νεκρών ,του αγώνα και των θυσιών της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, εφαρμόστηκε το περίφημο κεϋνσιανό πρότυπο, βάσει του οποίου οικοδομήθηκε στις δυτικές χώρες το κοινωνικό κράτος, το οποίο είχε ένα ευρύ δίχτυ προστασίας για τους εργαζόμενους, καθώς διασφάλιζε δωρεάν δημόσια παιδεία και υγεία για όλους.
Αυτές οι κοινωνικές παροχές βοήθησαν τους εργαζόμενους να αποκτήσουν σημαντική ισχύ στον γενικό συσχετισμό δύναμης, με αποτέλεσμα οι ελίτ των εκάστοτε χωρών να ανησυχούν για τα προνόμια τους.
Με κύρια αιτία την κατάρευση του οικοδομήματος του ΄΄υπαρκτού σοσιαλισμού΄΄ η αστική τάξη με τις κυβερνήσεις της έκανε την αντεπίθεση της και έθεσε σε εφαρμογή τις πολιτικές της λιτότητας και του νεοφιλελευθερισμού, με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθεί μία πρωτοφανής αναδιανομή του πλούτου και ισχύος υπέρ της. Πλέον, στην σημερινή εποχή όπου ο νεοφιλελευθερισμός είναι ηγεμονικός, παρατηρούμε ότι κάποια από τα βασικά του στοιχεία είναι ο άκρατος ατομικισμός, η διάρρηξη των κοινωνικών ταυτοτήτων και η επικράτηση του κοινωνικού αυτοματισμού.
Σε ότι αφορά την αριστεία, έχει σαν πρωταρχικό σκοπό την διατήρηση και όξυνση των ταξικών αντιθέσεων, καθώς οι νεοφιλελεύθεροι δεν λαμβάνουν υπόψιν ότι η αριστεία ως κριτήριο αξιολόγησης των ανθρώπων παραβλέπει τις διαφορετικές κοινωνικές και ταξικές αφετηρίες που εκκινεί ο κάθε άνθρωπος, με αποτέλεσμα να είναι άδικη.
Πιο συγκεκριμένα, σε δεδομένες κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες ο γόνος ενός εφοπλιστή έχει πολλαπλάσιες πιθανότητες να «αριστεύσει» σε σχέση με ένα παιδί της εργατικής οικογένειας, όπου πνίγεται στην ανεπάρκεια των υλικών αγαθών. Οπότε και σε επίπεδο πολιτικών προτάσεων οι νεοφιλελεύθερες λογικές ιδιωτικοποίησης της υγείας και της παιδείας όχι μόνο δεν προάγουν την αριστεία γενικά και αόριστα, αλλά αντιθέτως χρησιμοποιώντας ως ιδεολογικό όπλο την αριστεία, μετατρέπουν τους πλούσιους σε πλουσιότερους (άριστους) και τους φτωχούς σε φτωχότερους, κόβοντας τους από την βάση ενός αξιοπρεπούς βίου.
Η περίφημη αριστεία το μόνο που κάνει είναι να αναπαράγει τον κοινωνικό ανταγωνισμό και τον φθόνο μεταξύ των ανθρώπων, εν αντιθέσει με την αλληλεγγύη που έχει σαν κέντρο την εξυπηρέτηση των ανθρώπινων αναγκών και όχι το επιχειρηματικό κέρδος.
Ολοκληρώνοντας, παρατηρούμε ο καπιταλισμός ενώ αναδύθηκε σε επίπεδο ιδεών από τα σπλάχνα του διαφωτισμού, στην σημερινή εποχή της ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού επιτελεί τον ιστορικό του ρόλο που δεν είναι άλλος από την οικονομία των αγορών και οξύνει την κυριαρχία του κεφαλαίου έναντι της εργασίας.
ΜΠΟΥΛΟΓΕΩΡΓΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΜΕΛΟΣ Ν.Ε ΣΥΡΙΖΑ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
