Γράφει ο Κώστας Σπανός
Μεταξύ των ενθυμήσεων του 18ου αιώνα, συμπεριλαμβάνονται αρκετές στις οποίες οι ολιγογράμματοι της εποχής κατέγραψαν, στα εκκλησιαστικά βιβλία, την εμφάνιση του θανατικού, της πανούκλας, στη Θεσσαλία. Αξίζει να σημειώσω ότι στο τέμπλο του ναού της Σαμαρίνας είχα δει πριν από μία 20ετία περίπου, μία εικόνα με την επιγραφή «1792 πανούκλα», εάν θυμάμαι καλά τη χρονολογία. Ο κόσμος είχε εξαντληθεί από τη συχνή εμφάνιση της πανδημίας και ευχόταν να τελειώσει αυτό το κακό. Δεν υπήρχαν τότε εμβόλια και φάρμακα και το μόνο αποκούμπι τους ήταν ο Θεός.
Όμως, το κακό δεν σταμάτησε με το τέλος του αιώνα. Άφησε να περάσουν λίγα χρόνια και επανήλθε δριμύτερο. Το 1812 η Θεσσαλία αντιμετώπισε μεγάλη πείνα, εξαιτίας της σιτοδείας. Σε σχετική ενθύμηση αναφέρεται ότι «εστάθη έλλειψις άρτου ο οποίος άρτος [πουλιόταν] το κοιλόν γρόσια 100 και είχεν εις τον ίδιον καιρόν και πανόλης και εστί πανούκλα, η οποία εξερίζωσεν όλα τα μέρη: χωρία Τσαριτζάνη, Τύρναβον, Ραψάνη, Πυργετόν, Παντελεήμονα, Σκοτίνα, Τρίκαλα, Λάρισα, Κατερίνη, Βρουντού, Λιτόχωρο και παντού».
Δεν έφτανε, λοιπόν, η σιτοδεία εμφανίσθηκε και η πανούκλα και αποτελείωσε τον κόσμο. Σύμφωνα με έναν άλλο θυμησογράφο, «1812 ήλθε το θανατικό, Ιανουάριος 2 και έκαμε μήνες 12».
Πότε ακριβώς εμφανίστηκαν τα πρώτα κρούσματα της πανδημίας στον Τύρναβο δεν είναι γνωστό. Ο θυμησογράφος, καλόγερος στη Μονή της Παλιοκαρυάς, στη σημερινή κτηματική περιοχή της Κρανιάς, μας πληροφορεί ότι η πανούκλα εμφανίσθηκε στον Τύρναβο στις 28 Οκτωβρίου 1812 και γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη την επαρχία, με αποτέλεσμα τα θύματα να ανέλθουν στις 6.500!! «Εν έτει 1812 8βρίου 28 εβάρεσε φθοροποιά πανούκλα εις Τύρναβον και την άνοιξη εφλούμιαξε ο κασαπάς [επαρχία] και απέθαναν άνθρωποι και ακόμη απέθνησκαν».
Την έλλειψη έγκυρων πληροφοριών από γραπτές πηγές αναπληρώνει το σχετικό δημοτικό τραγούδι, όπως το αποθησαύρισαν ο Α. Passow (Τραγούδια Ρωμαίικα, 1860, σ. 162) και ο Αθανάσιος Οικονομίδης, γιατρός από την Καρυά του Ολύμπου (Τραγούδια του Ολύμπου. 1881, σ. 74).
Σύμφωνα, λοιπόν, με το τραγούδι, η πανδημία έπληξε όλη τη Θεσσαλία και πιο πέρα. Όλες οι χώρες (χωριά, κωμοπόλεις) είχαν αρκετά θύματα, αλλά τα θύματα του Τυρνάβου και της Ραψάνης ήταν πάρα πολλά, κυρίως μικρά παιδιά. Στη Ραψάνη οι νεκροί ήταν τόσοι πολλοί ώστε γέμισαν οι ράχες, εννοεί ότι τους έθαψαν έξω από το νεκροταφείο.
Μολονότι ο λαϊκός δημιουργός χρησιμοποιεί την υπερβολή, το τραγούδι δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα.
Ο ΛΟΙΜΟΣ ΤΗΣ ΡΑΨΑΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΥΡΝΑΒΟΥ
Ούλες οι χώρες μόλεψαν κι ούλες παρηγοριούνται,
η Ράψανη κι ο Τούρναβος παρηγοριά δεν έχουν.
Πέντε χιλιάδες πέθαναν κι ακόμα αποθνήσκουν
(καημένη Ράψανη).
Τρεις χιλιάδες στον Τούρναβο κι ακόμα αποθνήσκουν
(καημένα Τούρναβε).
Κλαίουν μανούλες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες,
κλαίει και μια νοικοκυρά, η πρώτη γεροντίνα.
Την πέθαναν τρία παιδιά και τρία κοριτσάκια.
Εσείς κρυοβρυσίτσες μου ούλες να ξεραθείτε.
Ποια θα ’ρθ’ να πάρ’ νερό, ποια θα ’ρθει για να πλύνει;
Ούλες οι νύφες πέθαναν κι ούλα τα κοριτσάκια.
Οι ράχες λέσια γέμισαν και τα κλαδιά ρουχίτσια.
Ο κ. Κώστας Σπανός είναι ο εκδότης του Θεσσαλικού Ημερολογίου
