« Όταν χτυπάει το κινητό στο λεωφορείο του συνωστισμού, γίνεται μια περίεργη σιωπή, τα μάτια ανιχνευτές, αυτιά υπέρηχοι να γδύσουν την αυθάδικη φωνή που επιμένει ατομικά μες στην ασθμαίνουσα τσαλακωμένη μάζα». (Κ. Αδαλόγλου)
Δώρο της τεχνολογίας αναμφίβολα το κινητό, τμήμα του συνολικότερου πολιτισμού της εικόνας, μπήκε στη ζωή μας δυναμικά τις τελευταίες δεκαετίες απαριθμώντας ένα σωρό οφέλη αλλά και κινδύνους. Σχεδόν όλοι με ένα κινητό στο χέρι επικοινωνούμε ασταμάτητα και δε θα ήταν υπερβολή να πούμε πως το μικρό αυτό αντικείμενο έγινε εξάρτημα του χεριού μας, απαραίτητη συνοδεία μικρών και μεγάλων.
Οπωσδήποτε το συγκεκριμένο τεχνολογικό επίτευγμα είναι θαυματουργό! Δίνει τη δυνατότητα στον καθένα να επικοινωνήσει από όποιο σημείο βρίσκεται με ανθρώπους σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, αρκεί να υπάρχει υποστήριξη δικτύου και να είναι γνωστός ο αριθμός τους στον κάτοχό του. Αυτό από μόνο του, αποτελεί μια μορφή ελευθερίας που ενισχύει την επικοινωνία πομπού και δέκτη. Οι αποστάσεις έτσι εκμηδενίζονται, οι φίλοι δυναμώνουν τη φιλία τους, οι αγαπημένοι διατηρούν σταθερό το δεσμό τους χωρίς τα ρήγματα της απόστασης και της ανεπικοινωνίας, οι γονείς χαλαρώνουν από το άγχος των παιδιών τους, αφού μπορούν ανά πάσα στιγμή να ξέρουν πού βρίσκονται. Η ασφάλεια που παρέχει η μικρή αυτή μαγική συσκευή είναι πραγματικά αναντικατάστατη, αφού και μόνον η ιδέα ότι στη δύσκολη στιγμή υπάρχει η πιθανότητα επικοινωνίας με πρόσωπα και υπηρεσίες προσφέρει σε όλους μεγάλη ανακούφιση…
Οι δυνατότητες εξάλλου που δίνει το κινητό, ως πολυμέσο πλέον, είναι τεράστιες. Η ενσωματωμένη κάμερα που τα κινητά προηγμένης τεχνολογίας εμπεριέχουν μπορεί να απαθανατίσει εικόνες μαγευτικές, να κρατήσει στο αρχείο στιγμές αλησμόνητες για τη ζωή του καθενός. Παράλληλα, η σύνδεση με το διαδίκτυο, την οποία πλέον τα περισσότερα κινητά υποστηρίζουν, δίνει τη δυνατότητα στον καθένα να διαβάσει την καθημερινή του εφημερίδα, να λάβει την αλληλογραφία του, να συντηρεί και να απολαμβάνει την κοινωνική του δικτύωση, να έχει πρόσβαση σε αρχεία, τράπεζες, οργανισμούς, αγορές ή ψυχαγωγία. Ταυτόχρονα, με τα μηνύματα που μπορεί οποιοσδήποτε κάτοχος να στείλει εξυπηρετούνται ανάγκες συνεννόησης, συνάντησης, ανταλλαγής ευχών. Εξάλλου είναι φορές που οι άνθρωποι νιώθουν συστολή να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να εξωτερικεύσουν το μύχιο εαυτό τους. Όμως, εύκολα (ή έστω πιο εύκολα) στέλνουν ένα μήνυμα από την απρόσωπη συσκευή ενός κινητού. Εν τέλει, το κινητό γίνεται αφορμή επαφής ψυχών, ανάπτυξης συναισθημάτων ή εσωτερικής ισορροπίας.
Αλλά αποτελεί και ανάγκη στις μέρες μας. Η ζωή μας είναι πια πολυσύνθετη. Για να προλάβουμε, μετατρέψαμε τη μέρα μας σε βόμβα ωρολογιακή που δε μας αφήνει να ησυχάσουμε με τον επίμονο χτύπο της… και την ψυχή μας έτοιμη να εκραγεί μέσα στο ανελέητο κυνήγι του χρόνου. Οι κοινωνίες μας είναι καταναλωτικές, βυθισμένες στην υπεραπασχόληση. Δαπανούν τον πολύτιμο χρόνο τους στην εργασία προκειμένου να κάνουν κτήμα τους υλικά αγαθά που υπόσχονται ευδαιμονία, αλλά δεν την προσφέρουν. Το κινητό χρειάζεται και σ’ αυτή την περίπτωση για να λύσει πρακτικά προβλήματα καθημερινά. Βέβαια η μεγάλη μερίδα των ανθρώπων μάχεται για την επιβίωση, όχι για την κατανάλωση. Ωστόσο το κινητό τηλέφωνο δεν λείπει από καμία κοινωνική τάξη. Πώς θα μπορούσε η κοινωνία της ύλης και της υπεραναπτυγμένης τεχνολογίας, να ζήσει χωρίς κινητό;
Το κινητό, λοιπόν, έγινε το πιο αγαπημένο τεχνολογικό επίτευγμα των καιρών μας. Οι Έλληνες, εξάλλου, σύμφωνα με έρευνες, αποδείχθηκαν πρωταθλητές σε ώρες ομιλίας στην Ευρώπη…
Όμως δεν είναι όλα τόσο θετικά! Το κινητό δυστυχώς εγκυμονεί και κινδύνους. Και πρώτα απ’ όλα εγκυμονεί τον κίνδυνο της παραβίασης της ιδιωτικότητας, μιας βασικής δημοκρατικής αρχής κατοχυρωμένης από το σύνταγμα. Άθελά μας συχνά γινόμαστε αυτήκοοι μάρτυρες προσωπικών στιγμών ανθρώπων που ούτε καν ξέρουμε. Στο δρόμο, στο λεωφορείο, στην αγορά, ακούμε προσωπικές συνομιλίες, εισχωρούμε στα άδυτα της προσωπικής ζωής, ξένων, άγνωστων σε μας ανθρώπων… Έτσι χάνεται η διακριτικότητα.
Αλλά και αντίστροφα! Το κινητό στα χέρια ιδεοληπτικών ανθρώπων γίνεται εργαλείο έκφρασης κακοήθειας. Άτομα κρυμμένα πίσω από την ανωνυμία του αριθμού τους εκτονώνουν την κακοήθειά τους αστυνομεύοντας τους άλλους. Προσπαθούν ανεπιτυχώς να ελέγξουν τις προσωπικές στιγμές των άλλων ή να δώσουν νόημα στην κενή ζωή τους μέσω των αλλεπάλληλων κλήσεων…
Εκτός όμως από τους κακοήθεις και τους νευρωτικούς που μας παρακολουθούν, η ιδιωτικότητα συχνά παραβιάζεται και από κρατικούς ή υπερεθνικούς πράκτορες που καταγράφουν τις τηλεφωνικές μας συνδιαλέξεις. Συχνά παραβιάζεται και από δήθεν «φιλικά» ή πρώην «αγαπημένα» πρόσωπα τα οποία μπορεί να κοινοποιήσουν στιγμές της ζωής μας τις οποίες αφελώς θεωρούσαμε απόρρητες ή καθαρά προσωπικές. Επομένως, η αντίληψη περί ελευθερίας μέσω του κινητού δεν είναι παρά ένας μύθος, εφόσον στην πραγματικότητα η ιδιωτικότητα εύκολα παραβιάζεται.
Όμως και άλλοι κίνδυνοι διαγράφονται από τη χρήση του. Η διαρκής έκθεση στην ακτινοβολία του κινητού εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία. Οι σχετικές έρευνες που κατά καιρούς δειλά δημοσιεύτηκαν – εφόσον τα συμφέροντα που υποκρύπτονται είναι πολλά- δεν είναι ενθαρρυντικές. Από όγκους στον εγκέφαλο ή στη γενετική χώρα (αφού όλοι το τοποθετούν στην τσέπη) μέχρι μυϊκές βλάβες και στρες(!) από την ασταμάτητη πληκτρολόγηση παρατηρήθηκαν. Κι ας μην ξεχνάμε τις επιπτώσεις των συντμήσεων στη γλώσσα των μηνυμάτων. Το φοβερό πάντως είναι ότι κατάντησε και μέσο επίδειξης του ανθρώπου, μέσο προώθησης της εικόνας του, ένα ακόμη όργανο του «φαίνεσθαι», επίδειξης πλούτου.
Οι ειδικοί εξάλλου υποστηρίζουν πως όσο συχνότερα συνομιλούμε από το τηλέφωνο τόσο αραιότερα βλεπόμαστε. Η διαρκής επικοινωνία υπονομεύει την κοινωνικότητα, καταργεί την κοινωνία. Η ψυχρή μέσω του καλωδίου επαφή δεν μπορεί όμως παρά να είναι τυπική, σύντομη, λειψή. Μπορεί να εξυπηρετήσει την ανάγκη της στιγμής, αλλά δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να αντικαταστήσει τη χαρά της διαπροσωπικής επαφής. Μέσω του καλωδίου δεν μπορεί να μεταφερθεί το βλέμμα, η χειρονομία, η ζεστασιά της αφής. Δεν μπορεί να εκφραστεί η αμηχανία, ο έρωτας, η αγάπη, το συναίσθημα, δεν μπορεί να εκφραστεί ο βαθύτερος προβληματισμός. Απλά προβλήματα λύνονται μόνον.
Αλλά δεν είναι λίγοι και αυτοί που βρίσκουν το κινητό ως λύση στην αμηχανία ή τη μοναξιά τους. Μπορεί να κάθονται σε παρέα και να ασχολούνται με το κινητό, παρόντες απόντες… Στις συντροφιές το βλέπουμε να δεσπόζει στο τραπέζι, να διακόπτει ενδιαφέρουσες συνομιλίες, να απορροφά το ενδιαφέρον, να οδηγεί σε απομόνωση. Κατάντησε η προέκταση του χεριού μας, ο λόγος για τον οποίο αισθανόμαστε ανασφάλεια αν το ξεχάσουμε στο σπίτι ή το χάσουμε. Χαλάμε τον κόσμο για να το βρούμε, γιατί όλος ο κόσμος μας βρίσκεται στα αρχεία του. Φαίνεται πως τελικά εξαρτηθήκαμε από αυτό το μηχάνημα. Κατάντησε το φετίχ του πολιτισμού μας, άλλο ένα μέσο καταναλωτικής μανίας και επίφασης προόδου.
Το κινητό βέβαια διευκολύνει. Είναι εύχρηστο, λειτουργικό, φθηνό. Είναι προϊόν προόδου. Οι εταιρίες εξάλλου λόγω του ανταγωνισμού, θα φέρνουν στην αγορά ολοένα και πιο εξελιγμένες συσκευές ή θα χαρίζουν επιπλέον δωρεάν χρόνο ομιλίας στους κατόχους του. Το κινητό όμως είναι όργανο χρήσης. Η στάση μας απέναντί του πρέπει να είναι συνετή, έλλογη. Ας περιοριστούμε στη χρησιμοποίησή του μόνον για την εξυπηρέτηση των βασικών αναγκών μας. Οι ώρες δωρεάν ομιλίας που χαρίζονται είναι προς όφελος ιδιαίτερα των εταιριών, είναι διαφήμιση γι’ αυτές. Δεν είναι προς όφελος της υγείας μας. Δεν υπάρχει λόγος να μιλούμε με τις ώρες στο κινητό. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε την καλωδιακή ψυχρή επικοινωνία με τη ζωντανή ζεστή διαπροσωπική επαφή, εφόσον αυτό είναι δυνατό. Παράλληλα, ας βάλουμε δραστηριότητες, ενδιαφέροντα στη ζωή μας. Έτσι θα σταματήσει η αμήχανη και πολλές φορές μοναχική πληκτρολόγηση μηνυμάτων, η άκαρπη προσπάθεια μέσω των κλήσεων να γεμίσουμε την άδεια ζωή μας, η επί ώρες ανούσια «περί ανέμων και υδάτων» συνομιλία μέσα από το κινητό…
Είναι τόσο δύσκολο;
Λίλια Τσούβα