Θαν. Γιαννακόπουλος, καθηγητής Α.Π.Θ
Τα καπάκια, οι μυστικές συμφωνίες των οπλαρχηγών της Ρούμελης με τους Τούρκους, θεωρούνταν γενικά εθνοφελή στρατηγήματα που χρησιμοποιήθηκαν από τους αγωνιστές στη διάρκεια του αγώνος ,κυρίως της Ρούμελης.
Όποιος έβαζε καπάκι ή ψευτο-κάπακο επέβαλε ανακωχή, έσωζε τους πληθυσμούς της περιφέρειάς των από τη σφαγή και τη λεηλασία και συνάμα κέρδιζε για παραπέρα ενέργειες πολύτιμο χρόνο.
Σε παρόμοιες συμφωνίες κατέφυγαν: ο Βαρνακιώτης, ο Ίσκος, ο Γώγος Μπακόλας, ο Ράγκος, ο Βαλτινός, ο Στορνάρης, ο Σιαφάκας, ο Καραϊσκάκης και βέβαια ο Ανδρούτσος που είχε και την θλιβερή κατάληξη τη δολοφονία του-στραγγαλισμό του από το άλλοτε πρωτοπαλικαρό του, Γιάννη Γκούρα.
Ήταν, δηλαδή μια Χερσοελλαδίτικη τακτική – γνωστή σε όλους και αποδεκτή. Ωστόσο , η έλευση στο Μεσολόγγι του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, δολοπλόκου-φαναριώτη, και η δυναμική εμπλοκή του στον ξεσηκωμό της Δυτικής Ελλάδας κατέστησε τα καπάκια πέτρα σκανδάλου και πανίσχυρο πολιτικό επιχείρημα, με πρόσχημα τις επαφές με τον εχθρό, ο ετερόχθων φαναριώτης, είχε την ευχέρεια να διαχωρίζει τους καπετάνιους σε «πατριώτες» και «προδότες» ανάλογα με την τροπή των πραγμάτων και τις ατομικές του επιδιώξεις. Οι αληπασαλήδες κυρίως καπεταναίοι ήρθαν σε δεινή ρήξη με τον ποστέλνικο. Έτσι, ο Βαρνακιώτης εξοβελίστηκε και γύρισε με τους Έλληνες το 1828, όταν στην Ελλάδα ήταν Κυβερνήτης ο Καποδίστριας, ο Μπακόλας πέρασε στο στρατόπεδο των Τούρκων, ο Καραϊσκάκης δικάστηκε ως προδότης (ευτυχώς οι συγγενείς του καπεταναίοι Ισκος, Γιολδασαίοι.κλπ τον έσωσαν και χάρις σε αυτόν σώθηκε και η Επανάσταση μετά την πτώση του Μεσολογγίου 1826), ενώ, ο Ανδρούτσος είχε το οικτρό τέλος που αναφέρουμε.
Ένα διάλογο σχετικό με τα καπάκια ,διαζώσει ο Κασομούλης στα «Ενθυμήματα Αγωνιστών του 21».
Στις αρχές του 1823, οι Τούρκοι της Θεσσαλίας ετοίμαζαν εισβολή στη Δυτική Ελλάδα και πρότειναν ειρήνη (καπάκια)στους Καπεταναίους Στορνάρη, Καραϊσκάκη, Σιαφάκα, που διαφέντευαν τον Ασπροπόταμο, Άγραφα και τις γύρω περιοχές. Ο Στορνάρης , ήταν διστακτικός και ζητούσε (από τους άλλους καπεταναίου) να θέσουν αυστηρούς όρους.
-Ωχ ,αδερφέ, Στορνάρη, φωνάζει ο Καραϊσκάκης, ωσάν να διαπραγματεύεται η Ρωσία με την Τουρκία. Κλείνω την ειρήνη τώρα. Δεν με άρεσε μεθαύριο, την χέζω κι εγώ ,κι εσύ ,κι όλοι μας.
-Ε , λέι, ο Στορνάρης. Όταν είναι ο σκοπός αυτός, είναι άλλο.
Φωνάζουν τον Ταίραγα , απεσταλμένο των Τούρκων.
-Έλα σκατότουρκε,του λέει ο Καραϊσκάκης. Έλα, Εβραίε, απεσταλμένε, και τους Γύφτους.- Έλα να ακούσης, τα κερατά σας, -γαμώ την πίστη σας, και τον Μωχαμέτεν σας. Τι θαρείτε κερατάδες είναι ο πόλεμος και τον κινείτε. Δεν ντρέπεσθε να ζητήσητε συνθήκη, με ένα κοτζάμ σκατο-Σουλτάν Μαχμούτ, να τον χέσω και αυτόν, και το Βεζίρη σας και τον Εβραίο το σελιχτάρ Μπόδα, την πουτάνα.
Του αράδιασε κι άλλες βρισιές κι όλοι γελούσαν ,με τον Τούρκο και θύμωνε.- ,Ορεέ ? Καραισκάκη ,φθάνει ,λέει, στο τέλος ο Τούρκος . Με έβρισες εμένα και την Τουρκιά .Τι θα κάνουμε όμως και άφησε τα λόγια.
-Να λέει ο Καραϊσκάκης. Με αυτούς τους πουτζαράδες και με συνθήκη. Εγώ είμαι άρρωστος και δε μπορώ να ακούω τις φλυαρίες σας.
Ανάλαβε ο Στορνάρης να συζητήσει τους όρους..
Είπαν πολλά ,διαφωνούσαν για τους Χριστιανούς αιχμαλώτους. Που κρατούσαν οι Τούρκοι. Ο Καραϊσκάκης που άκουγε, πετιέται από το κρεβάτι.
-Κερατάδες , Αυτούς που αιχμαλωτίσατε ήταν δικοί σας. ήταν Τούρκοι, ήταν Εβραίοι, διότι ραγιά αυτό θα πή . Να οι έλληνες. Αυτοί σας χέζουν και τώρα και πάντα (Κασομούλης σελ 308).
Στη διάρκεια του ενεατούς αγώνα για την ανεξαρτησία ,η Ρούμελη ,που γειτόνευε με συμπαγείς τουρκοκρατούμενες περιοχές ,τη Θεσσαλία και Ήπειρο με μεγάλα στρατιωτικά κέντρα Λάρισσα και Γάννενα ,έπαιζε το ρόλο κυματοθραύστη ,που δεχόταν την πρώτη ορμή των Τουρκικών εκστρατειών ,τις εξουδετέρωνε, ή μετρίαζε την αποτελεματικοτητά τους, δίνοντας χρόνο στο Μωριά τον τελικό στόχο να προετοιμάσει καλύτερα την αντιμετωπισή τους. Οι τούρκοι μεταξύ 1821 και 1824 έκαναν τέσσερις εκστρατείες. Η πρώτη το 1821 ,σκόνταψε στο χάνι της Γραβιάς, διασπάσθηκε σε μικροεπιχειρήσεις , αλλάζοντας στόχους. Η δεύτερη το 1822 μπροστά στα τείχη του Μεσολογγίου, η Τρίτη μέσα από την Ευρυτανία, με στόχο στο Μεσολόγγι , βάλτωσε στο Αιτωλικό ,εκφυλίστηκε και εγκαταλείφθηκε. Το 1822, η εκστρατεία του Δράμαλη κατόρθωσε , αποδυναμωμένη να περάσει τον Ισθμό ως τον κάμπο της Αργολίδας και να συντριβεί από τον Κολοκοτρώνη ,τον Νικηταρά και λοιπούς, τελικά στα Δερβενάκια.
Η Ρούμελη, χωρίς ένα διοικητικό κέντρο με ένα στο Μεσολόγγι και το άλλο στην Ανατολική Ελλάδα δρούσαν ανεξάρτητα καθώς και η προσωρινή κυβέρνηση στο Ναύπλιο που δρούσαν ανεξάρτητα και κάτω από τις δολοπλοκίες των φαναριωτών. Ο μη συντονισμός αυτών των κέντρων, οι υπόγειες συνεννοήσεις πολλών κοτζαμπάσηδων,νησιωτών κτλ για αποδοχή της πρότασης για τη δημιουργίαενός ημιαυτόνομου κράτους (μόνο η Πελοπόνησσος και οι Κυκλάδες) φόρου υποτελούς στο Σουλτάνο οδήγησε στην πτώση του Μεσολογγίου. Ο Ιμπραήμ μετά την πτώση, επέστρεψε στη Πελοπόννησο. Ο Κολοκοτρώνης έγινε και πάλι αρχιστράτηγος. Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους ήταν το σύνθημα που επικρατούσε στην Πελοπόνησσο.
Τα καπάκια είχαν σοβαρές επιπτώσεις, ευτυχώς για λίγο, στην πορεία της επανάστασης μετά την πτώση του Μεσολογγίου. Ο Κιουταχής, με στόχο την ανατολική Ελλάδα , πρότεινε στους οπλαρχηγούς της Ρούμελης, ειρήνευση χωρίς πολλές διατυπώσεις. Οι περισσότεροι οπλαρχηγοί έκαναν καπάκια όπως αναφέρει ο Φωτιάδης, σελ 387.Οι οπλαρχηγοί ήταν οι: Σιαφάκας, Κοντογιάννης, Τράκας, Ρούκης , Ίσκος, Τσόγκας, Γ.Δυοβουνιώτης, Γιαν, Στάικος, Πεσλής, Γιολδασαίοι (Κωσταντής και ο Ζαχαράκης έμειναν απέξω), Σωτ.Στράτος και Ανδ,Ισκος. Η κατάσταση στη Ρούμελη όμως άλλαξε γρήγορα. Η ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Καραϊσκάκη το 1826 και η θριαμβευτική πορεία του στην Κεντρική και Ανατολική Στερεά, κάνε τους προσκυνημένους να ανανήψουν. Ο ένας μετά τον άλλο εγκατέλειψαν τον Κιουταχή κι επέστρεψαν στο δρόμο του χρέους. Μέχρι τέλους του έτους , δεν απουσίαζε σχεδόν κανένας απ το προσκλητήριο της τιμής.
Θα αναφερθούμε ακόμη σε περίπτώση καπεταναίων που σκόπιμα δεν έκαναν καπάκια ή τα χάλασαν. Η μια ήταν το 1823 πριν την μάχη στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου, το κατειλημμένο Καρπενήσι, ο Μουσταής πασάς, με τον αέρα που του δίνει η τεράστια αριθμητική του υπεροχή, απαιτεί από τους ντόπιους καπεταναίους και αρματολούς, δηλώσεις υποταγής και ένταξης στο στράτευμά του για να δώσει «συγχώρεση». Κάποιοι το πράττουν, όπως για παράδειγμα ο κατάπτυστος Νίκος Θέος, που είχε παλιότερα δολοφονήσει το Λεπενιώτη, τον αδερφό του Κατσαντώνη.
Άλλοι, προσπαθούν με διάφορα τεχνάσματα να κερδίσουν χρόνο ώστε να αποφασίσουν εάν και πως θα κινηθούν, όπως π.χ. ο αρματολός της περιοχής Καρπενησίου Γιαννάκης Γιολδάσης που δήθεν συνδιαλέγεται με το Μουσταή πασά ,επιτυγχάνοντας προσωρινή δεκαπενθήμερη διορία με τίμημα, όμως, την ομηρία δικών του ανθρώπων. ο ΠΟΥΚΕΒΙΛ αναφέρει στην «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» ότι ο Ραμογιάννης ήταν στρατιώτης από το σώμα των Γιολδασαίων και είχε δοθεί ως «ρεέμι» στον Σκόνδρα Πασά από τον Γιαννάκη Γιολδάση (Βλέπε: Θανάση Γιαννακόπουλο, “στα Αχνάρια των Γιολδασαίων”, σελ 128. Θες/κη 2012) .Ο τελευταίος, ζήτησε χρόνο (όταν ο Πασάς τον κάλεσε να προσκυνήσει ,όπως προσκύνησαν και άλλοι καπιταναίοι που αργότερα πήραν την ανταμοιβή της προδοσίας τους σε σημαντικές θέσεις ) πονηρά σκεπτόμενος για να πείσει δήθεν (ψευτοκαπάκια) τους Ευρυτάνες σε υποταγή, μετά όμως από πολεμικό συμβούλιο που έγινε στον Άγιο Νικόλαο Κλαυσί μετά από πρόσκληση του Μάρκου Μπόταση στην πρόσκλησή του γράφει: “Αδελφοί Καπεταναίοι. Εγώ ήρθα εδώ και σκοπόν έχω να προσβάλω τον πασά. Αν θέλετε κατεβάτε κάτω στον Άγιον Νικόλαον του χωριού Κλαψίου να κουβεντιάσουμε και να τον κτυπήσουμε μαζί και αν δεν θέλετε μην έρχεσθε”.
Ο Ζυγούρης Τζαβέλας, οι Γιολδασαίοι, ο Φωτομάρας, ο Ζέρβας, ο Σιαδήμας και οι Κοντογιανναίοι από την Φθιώτιδα, ανταποκρινόμενοι στην πρόσκλησή του, βρέθηκαν στο Κλαψί, για να ακούσουν το σχέδιο του Μάρκου. Ο Γιαννάκης Γιολδάσης ζηταέι λίγες μέρες αναβολή για να κάνει τρόπο να πάρει πίσω του ομήρους.» ¨Όμως, ο Μάρκος του απήντησε όχι καπετάν Γιαννάκη «ας πάνε κι αυτοί κουρμπάνι στην πατρίδα» .Το αποτέλεσμα ο Ραμόγιαννος πράγματι εκτελέσθηκε μπροστά στο κονάκι του Αλή Πασά μετά τη μάχη που βρισκόταν στο Κεφαλόβρυσο , ενώ ο παππάς (παπά- γεώργης από Λάσπη που ήταν ένας από τους ομήρους κατάφερε να διαφύγει, αλλά πιάστηκε από τους Τούρκους και κρεμάσθηκε στο κέντρο του Συγκρέλλου.
