Για εκατοντάδες χρόνια οι Βλάχοι κτηνοτρόφοι στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια μεταφέρουν τα ζώα σε ορεινούς βοσκότοπους για τους καλοκαιρινούς μήνες. Όμως ο αριθμός τους μειώνεται καθώς η επίπονη ύπαρξή τους απειλείται από τα ραγδαία έξοδα και την έλλειψη κρατικής υποστήριξης
- Φωτογραφίες Βασίλης Τσιώλης
από την Katy Fallon
Την άνοιξη στις θεσσαλικές πεδιάδες της κεντρικής Ελλάδας , στη σκιά των βουνών, γίνεται μια αρχαία και ιερή μετανάστευση ανθρώπων και κατσικιών.
Τα αδέρφια Κώστας και Ευθύμιος Παπασταύρος, μαζί με τη σύζυγο του Κώστα, Φωτεινή, έβγαζαν τις 800 κατσίκες τους με τα πόδια στο βουνό Κόζιακα από τα χειμερινά τους βοσκοτόπια στους κάμπους. ένα ταξίδι περίπου 30 μιλίων που τους παίρνει δύο μέρες.
Η οικογένεια προέρχεται από τους Βλάχους, νομάδες κτηνοτρόφους και κτηνοτρόφους που υπάρχουν στην ελληνική και βαλκανική περιοχή εδώ και εκατοντάδες χρόνια και ασκούν τη μετακίνηση – την εποχιακή μετακίνηση των ζώων από το ένα βοσκότοπο στο άλλο.
Η μέρα του Παπασταύρου είναι μεγάλη και επίπονη, ξεκινά στις 5.30 π.μ., αρμέγοντας τις κατσίκες με το χέρι πριν τις βγάλουν για βοσκή. Δύο φορές την ημέρα θα μεταφέρουν το ακατέργαστο κατσικίσιο γάλα τους κατά μήκος των χωμάτινων γραμμών σε φυτά για επεξεργασία πριν επιστρέψουν στο σπίτι για να φουσκώσουν νωρίς την επόμενη μέρα για να επαναλάβουν τη διαδικασία από την αρχή.
«Εδώ χτυπά η καρδιά μου», λέει ο Κώστας του βουνού που είναι πυκνό με πεύκα, καρυδιές και καστανιές. Είναι εδώ, στις καταπράσινες πλαγιές του βουνού, όπου τα κοπάδια τους βόσκουν και πίνουν από τα ρυάκια του γλυκού νερού που η οικογένεια περνά τα καλοκαίρια της.
Ο Κώστας επισημαίνει ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι ρόλοι των φύλων, με όλη την εργασία από τη φροντίδα των παιδιών μέχρι το άρμεγμα να μοιράζεται ομοιόμορφα. «Είναι το άλλο μισό μας», λέει για τις γυναίκες της οικογένειας.
Αυτή η νομαδική και ιστορική ύπαρξη, ωστόσο, κινδυνεύει. Ο Κώστας περιγράφει πώς άλλοι κτηνοτρόφοι αναγκάστηκαν να πουλήσουν ή να σφάξουν τα ζώα τους ενόψει του αυξανόμενου ενεργειακού κόστους. Αγρότες και κτηνοτρόφοι σαν αυτόν, λέει, χρειάζονται απεγνωσμένα περισσότερη κρατική υποστήριξη και απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις για την αναβάθμιση των ορεινών δρόμων που χρησιμοποιεί για τη μεταφορά του γάλακτος του.
Το 1925 υπήρχαν περίπου 13.700 οικογένειες κτηνοτρόφων [αυτό είναι σύμφωνα με μια μελέτη που έγινε από έναν γεωργικό επιθεωρητή εκείνης της χρονιάς] , τώρα σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα, υπάρχουν μόνο λίγο περισσότερα από 3.000 κοπάδια που έχουν μετατραπεί στον άνθρωπο στην Ελλάδα και ένας μικρός αριθμός οικογενειών που μεταφέρουν έξω από την παράδοση της εποχικής μετακίνησης μεταξύ πεδινών και ορεινών βοσκοτόπων με τα πόδια».
Παρά τις αυξανόμενες δυσκολίες και τη συρρίκνωση της κοινότητας, ο Κώστας δεν μπορεί να φανταστεί άλλη ζωή.
«Δεν είναι εύκολο για μένα και την οικογένειά μου να αποχωριστούμε από το κοπάδι μας: οι κατσίκες είναι μέρος της ζωής μας, μέρος της οικογένειάς μας», λέει. «Κοιμόμαστε δίπλα τους και αναπνέουμε τον ίδιο αέρα». Αλλά χωρίς κυβερνητική παρέμβαση δεν φαντάζεται πώς θα μπορούσε ο γιος του να ακολουθήσει τα βήματά του.
Η έλλειψη επενδύσεων σε αγροτικούς τρόπους ζωής όπως ο δικός του, καθώς και η αντίληψη ότι η κτηνοτροφία είναι ένα κατώτερο επάγγελμα είναι μεταξύ των λόγων που γίνεται μη βιώσιμο.
«Οι άνθρωποι λένε ότι οι κτηνοτρόφοι είναι απολίτιστοι και αμόρφωτοι και δεν μπορούν να κάνουν άλλες δουλειές», λέει, «αλλά δεν συνειδητοποιούν ότι πρέπει να έχεις πάθος για να είσαι ένας. Πρέπει να αγαπάς τα ζώα και να αγαπάς τη δουλειά. Είμαι πολύ περήφανος για αυτό που κάνω».
Ο Κώστας είναι επίσης πολύ περήφανος για την πλούσια ιστορία των Βλάχων, συμμετέχοντας στους χορούς, τη μουσική και τα πανηγύρια που γίνονται στα ορεινά χωριά καθώς και στους παραδοσιακούς γάμους και βαπτίσεις που συμβαδίζουν με τη μεταπολίτευση. «Οι Βλάχοι ήταν πάντα φιλόξενοι και γενναιόδωροι», λέει, και είναι αποφασισμένος να παραδώσει αυτό το πνεύμα στα παιδιά του.
Η γνώση, η κατανόηση και η βαθιά αγάπη για τη γη που περνάει από γενιά σε γενιά είναι κάτι που μπορεί τελικά να τελειώσει μαζί του, αν δεν γίνει τίποτα για να σωθεί ένας βιοπορισμός που υπάρχει εδώ και αιώνες στα βουνά και τους κάμπους της Ελλάδας . «Δεν ξέρω αν θα διατηρηθεί μετά τη γενιά μας», λέει ο Κώστας. «Μάλλον είμαστε οι τελευταίοι».
