Μπήκαμε στη Μεγάλη Εβδομάδα, με την Άνοιξη να έχει εγκατασταθεί πια για τα καλά εκεί έξω. Η υπομονή και οι αντοχές όλων δείχνουν μέρα με τη μέρα να εξαντλούνται και μαζί με αυτές εξαντλούνται και τα οικονομικά αποθέματα της συντριπτικής πλειοψηφίας των έγκλειστων πολιτών.
Το ερώτημα που απασχολεί όλους είναι πόσο ακόμη θα κρατήσει η αυστηρή εφαρμογή των μέτρων «κοινωνικής αποστασιοποίησης». Πόσο ακόμη θα μείνουμε σπίτι και πότε θα επανέλθει η ζωή στα κανονικά της επίπεδα;
Καθώς όμως εξαντλείται η δική μας υπομονή για τον εγκλεισμό στο σπίτι και την απομόνωση από τον κοινωνικό και επαγγελματικό μας περίγυρο και καθώς τελειώνουν και τα οικονομικά αποθέματα των περισσότερων, το ίδιο στερεύουν και οι αντοχές της ελληνικής οικονομίας.
Με τα μαγαζιά κλειστά, με την εμπορική κίνηση και την κατανάλωση σε πρωτοφανές limit down, που αντιστοιχεί στην ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών συντήρησης της ζωής, με τις διεθνείς μεταφορές να έχουν μηδενιστεί, καθώς τα αεροπλάνα όλων των αεροπορικών εταιρειών είναι καθηλωμένα στα αεροδρόμια και με τις εθνικές, υπεραστικές και αστικές μεταφορές να διατηρούνται σε πρωτοφανή χαμηλά, με τον τουρισμό να είναι αβέβαιο αν θα αναθερμανθεί, έστω και σε κάποιο μικρό ποσοστό των κανονικών ρυθμών το καλοκαίρι, καθώς οι Ευρωπαϊκές τουλάχιστον οδηγίες είναι να ακυρωθούν οι πτήσεις και οι κρατήσεις ξενοδοχείων για τις καλοκαιρινές διακοπές και να αποζημιωθούν οι Ευρωπαίοι, η πορεία προς την ύφεση φαντάζει πρωτόγνωρη και απειλητική.
Ειδικά για μια χώρα σαν την Ελλάδα, που η συμβολή του τουρισμού και της ναυτιλίας στο εθνικό προϊόν είναι της τάξης του 10% και 12% του ΑΕΠ αντίστοιχα, αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα ότι το lock down είναι σχεδόν συνώνυμο με την οικονομική καταστροφή.
Αφού και στο αισιόδοξο ενδεχόμενο που, οι δύο αυτοί νευραλγικοί για τη χώρα τομείς, καταφέρουν να ανακάμψουν, ακόμη και μέχρι το 50% της κανονικής τους δραστηριότητας, η αναμενόμενη ύφεση της ελληνικής οικονομίας θα ξεπεράσει το 10%.
Που δε σημαίνει μόνο κατάρρευση εσόδων και πιθανή καταστροφή ή και εξαφάνιση των πιο αδύναμων από τις τουριστικές, ξενοδοχειακές, μεταφορικές και ναυτιλιακές επιχειρήσεις, καθώς και όσων κλάδων της αγοράς εξαρτώνται άμεσα από αυτές, αλλά σημαίνει και σημαντική απώλεια θέσεων εργασίας και συνεπώς άνοδο της ήδη αυξημένης ανεργίας, αλλά και σοβαρή απώλεια εσόδων για το δημόσιο, με περαιτέρω μείωση της δυνατότητάς του να υποστηρίξει αδύναμες επιχειρήσεις και πολίτες και να ενισχύει το δημόσιο σύστημα υγείας.
Τα αδύναμα οικονομικά μέτρα επιδεινώνουν την ύφεση
Η ελληνική κυβέρνηση δεν δείχνει, για την ώρα τουλάχιστον, να έχει σχέδιο για την εκ των προτέρων ανάσχεση και έγκαιρη αντιμετώπιση της επελαύνουσας ύφεσης. Τα οικονομικά μέτρα που ανακοίνωσε είναι τα πιο άτολμα και πιο οπισθοβαρή στην Ευρώπη, καθώς αντιστοιχούν σε επένδυση της τάξης του 3,5% μόλις του ΑΕΠ, όταν τα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά κράτη επενδύουν από 12% έως και 52% του ΑΕΠ τους στην ανάσχεση της ύφεσης.
Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι η Ελλάδα έχει δύο σοβαρούς λόγους να αναμένει μεγάλη κατάρρευση της οικονομίας της:
Ο πρώτος είναι ότι πλήττονται σοβαρά, πλην των συνήθων σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη τομέων του εμπορίου και της αγοράς και δύο από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας: Ο τουρισμός και η ναυτιλία, που συμβάλλουν μαζί στο 22% του ΑΕΠ της χώρας.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ελλείψει γενναίων εμπροσθοβαρών μέτρων στήριξης των κλάδων της οικονομίας που υφίστανται τη μεγαλύτερη ζημιά και των εργαζομένων που πλήττονται από το lock down, στο ύψος τουλάχιστον της αναμενόμενης ύφεσης, ο κατήφορος της οικονομίας δεν θα σταματήσει, με μια νέα χρεοκοπία και ένα 4ο μνημόνιο να φαντάζουν σαν τις πιο πιθανές εξελίξεις.
Η αναποφασιστικότητα ή πιθανόν και οι διαφορετικοί σχεδιασμοί της κυβέρνησης για την αξιοποίηση του «μαξιλαριού» ασφαλείας των 35 δις Ευρώ που άφησε παρακαταθήκη, για μια δύσκολη στιγμή, η προηγούμενη κυβέρνηση Τσίπρα, δεν βοηθά στην ανάσχεση της ύφεσης και οδηγεί τη χώρα με μαθηματική ακρίβεια στην κατάρρευση της οικονομίας.
Γιατί καθυστερεί ο τερματισμός των περιοριστικών μέτρων
Με την οικονομία να βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση και τις αντοχές επιχειρήσεων και εργαζομένων να εξαντλούνται, σημαντική παράμετρος για την έξοδο από το σημερινό αδιέξοδο είναι ο τερματισμός των περιοριστικών μέτρων.
Τα οποία είναι γεγονός κοινά αποδεκτό ότι έσωσαν τη χώρα από τα χειρότερα. Κρίσιμης σημασίας όμως είναι αυτή τη στιγμή η κατά το δυνατόν συντομότερη λήξη του lock down και η σταδιακή αποκατάσταση των κανονικών ρυθμών για την οικονομία.
Αυτός ο στόχος της αποκατάστασης της ομαλότητας όμως, για την ώρα τουλάχιστον, δεν φαίνεται πιθανόν να επιτυγχάνεται σύντομα.
Οι προβλέψεις για την αποδρομή της εξάπλωσης της πανδημίας στην Ελλάδα και συνεπώς και οι προοπτικές του τερματισμού των περιοριστικών μέτρων, δεν είναι για την ώρα αισιόδοξες. Αυτό οφείλεται σε τρεις λόγους:
Τα περιοριστικά μέτρα καθυστερούν την αποδρομή του φαινομένου
Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με την αργή εξέλιξη της εξάπλωσης της πανδημίας και συνεπώς και την αργή αποδρομή του φαινομένου, λόγω περιοριστικών μέτρων.
Όπως προβλέπουν τα μοντέλα του IHME, του Institute of Health Metrics and Evaluation του πανεπιστημίου Washington στο Seatle, ενός από τα σημαντικότερα κέντρα μελέτης και ανάλυσης στατιστικών της υγείας παγκοσμίως, η κορύφωση της εξάπλωσης του COVΙD-19 στην Ελλάδα δεν έχει συμβεί ακόμη, παρά τα αντιθέτως λεγόμενα.
Η κορύφωση του φαινομένου αναμένεται να συμβεί στις 21 Απριλίου, ενώ η πλήρης αποφόρτιση, ο μηδενισμός δηλαδή των αναμενόμενων θανάτων από τον ιό, αναμένεται να επέλθει περί τα τέλη Μαίου, με την προϋπόθεση βέβαια ότι η εφαρμογή των μέτρων θα συνεχιστεί με την ίδια ένταση.
Η καθυστέρηση της αποδρομής του φαινομένου οφείλεται στα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης. Τα οποία, επειδή ακριβώς λειτουργούν σαν ασπίδα προστασίας απέναντι στη μεγάλη εξάπλωση της νόσου, εμποδίζοντας να φτάσουμε σε υψηλές ημερήσιες τιμές κρουσμάτων και μεγάλους ημερήσιους αριθμούς θανάτων, εξομαλύνουν πολύ την καμπύλη της εξάπλωσης του ιού, με αποτέλεσμα να καθυστερούν αρκετά τον μηδενισμό της. Όσο μάλιστα πιο αυστηρά τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόζονται, τόσο πιο αργή είναι και η εξέλιξη της καμπύλης.
Αυτό δηλαδή που μας σώζει από τις θανατηφόρες συνέπειες του ιού και μετριάζει τους υψηλούς αριθμούς κρουσμάτων και θανάτων, κάνοντας το σύστημα υγείας να ανταποκρίνεται στην πανδημία, είναι και αυτό που τελικά παρατείνει τον τερματισμό των περιοριστικών μέτρων.
Όσο πιο χαμηλά, ως προς τις μέγιστες τιμές, διατηρείται η κορύφωση του φαινομένου, τόσο πιο ήπια η καμπύλη εξάπλωσης του ιού και τόσο πιο καθυστερημένη η λήξη του φαινομένου.
Άρα το συμπέρασμα μέχρι εδώ είναι ότι, σύμφωνα τουλάχιστον με τα μοντέλα πρόβλεψης, η αποδρομή του φαινομένου και η σταδιακή χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, δεν θα αρχίσει πριν τα τέλη Μαίου.
Η υποκαταγραφή καθυστερεί τον τερματισμό του lock down
Ας δούμε τώρα τον δεύτερο λόγο καθυστέρησης του τερματισμού του lock down.
Για να χαλαρώσουν τα περιοριστικά μέτρα, πρέπει η πολιτεία να διασφαλίσει ότι τα κρούσματα έχουν μηδενιστεί, ώστε να αποτραπεί μια ανεπιθύμητη αναζωπύρωση της πανδημίας. Η οποία θα έφερνε νέα φάση περιοριστικών μέτρων και νέα ύφεση της οικονομίας.
Η μετάβαση λοιπόν στην κατάσταση ομαλότητας για τη ζωή και την οικονομία πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή και μεγάλη ασφάλεια.
Η Ελλάδα, στον αγώνα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του COVΙD-19, επέλεξε, για διάφορους λόγους, να διεξάγει πολύ μικρό αριθμό διαγνωστικών τεστ, από τους μικρότερους αριθμούς διαγνωστικών τεστ στον κόσμο.
Με μόλις 3.583 τεστ ανά εκατομμύριο κατοίκων και με την πολύ χαμηλή 66η θέση διεθνώς, ουσιαστικά η χώρα μας επέλεξε να προχωρήσει με μεγάλη αβεβαιότητα για την πραγματική εξάπλωση του ιού στον πληθυσμό. Ο ίδιος ο καθηγητής Τσιόδρας παραδέχτηκε ότι ο πραγματικός αριθμός κρουσμάτων μπορεί να είναι και δεκαπλάσιος αυτού που ανακοινώνονται καθημερινά.
Γι’ αυτό και ο πλέον αξιόπιστος δείκτης της πορείας της πανδημίας δεν είναι ο αριθμός των διαπιστωμένων κρουσμάτων, αλλά ο αριθμός των καταγεγραμμένων θανάτων.
Αν και αυτός ο δείκτης ακόμη μπορεί να υφίσταται τις συνέπειες της υποκαταγραφής, δεδομένου ότι η πολιτική αποτροπής της νοσηλείας όσων νοσούν με ήπια συμπτώματα, έχει ως αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να πεθαίνουν στο σπίτι, χωρίς καν να έχουν διαγνωστεί. Ειδικά σε απομονωμένες περιοχές αυτό μπορεί να συμβαίνει σε μεγαλύτερο βαθμό. Ήδη υπάρχουν αρκετές καταγγελίες για μετά θάνατον διάγνωση της νόσου.
Η αβεβαιότητα που προκαλεί η υποκαταγραφή δεν βοηθά στη διαμόρφωση των συνθηκών ασφάλειας, όσον αφορά στον μηδενισμό των κρουσμάτων, που απαιτεί η έξοδος από τα περιοριστικά μέτρα.
Που σημαίνει ότι αν δεν αλλάξει η πολιτική της υποκαταγραφής, τουλάχιστον με την εφαρμογή πολιτικής συχνών δειγματοληπτικών τεστ ανά περιοχή και ομάδες πληθυσμού, ώστε να παρακολουθείται πιο συστηματικά και με πιο μεγάλη ακρίβεια η εξέλιξη της εξάπλωσης της νόσου, η μετάβαση στην ομαλότητα θα καθυστερήσει ακόμη πιο πολύ.
Μας περιμένει δύσκολο καλοκαίρι
Ο τρίτος λόγος για τον οποίο ο τερματισμός των περιοριστικών μέτρων θα παραταθεί και η οικονομία θα καθυστερήσει να ομαλοποιηθεί, έχει να κάνει με την αντοχή της μεγάλης μεταδοτικότητας του COVΙD-19, ακόμη και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Όπως πριν λίγο ανακοίνωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο COVΙD-19 φαίνεται να αντέχει στις υψηλές θερμοκρασίες, ακόμη και μέχρι τους 70 βαθμούς Κελσίου. Αν η διαπίστωση αυτή είναι αληθής, σημαίνει ότι με δεδομένη την αποδρομή του φαινομένου στο τέλος Μαίου, ο κίνδυνος εκ νέου αναζωπύρωσης της εξάπλωσης του ιού θα διατηρηθεί και δεν θα σταματήσει ούτε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Συνεπώς δεν θα σταματήσει ούτε η επαγρύπνηση, ούτε η εφαρμογή περιοριστικών μέτρων.
Ακόμη λοιπόν και αν βγούμε από τα σπίτια μας σταδιακά, προσεκτικά και τηρώντας τα ενδεδειγμένα μέτρα υγιεινής και αποφυγής συνωστισμού και ακόμη και αν επιστρέψουμε, υπό προϋποθέσεις, στις δουλειές μας και ακόμη και αν η αγορά αρχίσει σιγά – σιγά να αναθερμαίνεται το καλοκαίρι, τα περιοριστικά μέτρα που θα συνεχίσουν να ισχύουν και οι διεθνείς πτήσεις και τα δρομολόγια από το εξωτερικό που θα παραμείνουν καθηλωμένα εξ αιτίας του κινδύνου αναζωπύρωσης της πανδημίας, θα κρατήσουν τον τουρισμό σε καταστολή και θα βαθύνουν ακόμη περισσότερο την ύφεση.
Τα τεστ αντισωμάτων
Ο μόνος τρόπος που μπορεί να επιτρέψει, αλλά κι αυτός μερική μόνο, ανάκαμψη της οικονομίας της χώρας, είναι να δοθεί σύντομα στο εμπόριο το τεστ αντισωμάτων στον COVΙD-19. Οπότε με τον τρόπο αυτόν να υπάρξει η δυνατότητα να διαπιστώνεται ποιοι διαθέτουν ανοσία και συνεπώς ποιοι μπορούν ελεύθερα και χωρίς κίνδυνο να μετακινηθούν και να ταξιδέψουν.
Το τεστ αντισωμάτων, αν και μπορεί να δώσει λύση για μια μερική ανάκαμψη του τουρισμού στην Ελλάδα, μια και ένας αριθμός Ευρωπαίων που αποδεδειγμένα θα διαθέτουν αντισώματα θα επιτραπεί να ταξιδέψουν στα ελληνικά νησιά το καλοκαίρι, εντούτοις θα δημιουργήσει νέα προβλήματα.
Καθώς το «πιστοποιητικό ανοσίας» θα ανοίξει μια σειρά νέων ερωτημάτων που θα προκαλέσουν μεγάλη συζήτηση στον τομέα της Βιοηθικής, σχετικά με τα επιπλέον δικαιώματα και προνόμια που θα έχει αυτή η ειδική κατηγορία πολιτών που αποδεδειγμένα θα έχει ανοσία στον COVΙD-19.
Τα περιοριστικά μέτρα ήρθαν για να μείνουν
Το φετινό καλοκαίρι προβλέπεται ιδιαίτερα δύσκολο.
Πρώτα απ’ όλα γιατί ακόμη και στο πιθανό ενδεχόμενο χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων που μας κρατούν σπίτι, ο παρατεταμένος κίνδυνος μετάδοσης του ιού και το καλοκαίρι, θα αναγκάσει να τηρούνται αυστηρά μέτρα προστασίας ακόμη και τότε, για την αποφυγή αναζωπύρωσης της πανδημίας.
Οι αυστηροί κανόνες υγιεινής και προσωπικής προφύλαξης, η τήρηση των αποστάσεων ασφαλείας και η αποφυγή συνωστισμού σε καταστήματα, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, επαγγελματικούς χώρους, δρόμους κλπ, φαίνεται πως ήρθαν για να μείνουν για τα καλά.
Μεγάλη προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στη μη έκθεση των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, για τις οποίες τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα πρέπει να διατηρηθούν, τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο του COVID-19.
Δυσοίωνες οι προοπτικές για την ανάκαμψη της οικονομίας
Δυσμενείς λοιπόν οι προβλέψεις για την οικονομία για το προσεχές, τουλάχιστον, καλοκαίρι και δυσοίωνες οι προοπτικές ανάκαμψής της στο προσεχές μέλλον.
Γι’ αυτό και η λήψη γενναίων και εμπροσθοβαρών μέτρων στο ύψος τουλάχιστον του 10% του ΑΕΠ, που είναι ένα συντηρητικό σενάριο αναμενόμενης ύφεσης, για την εκ των προτέρων ενίσχυση της οικονομίας και τη στήριξη των εργαζομένων, θεωρείται περισσότερο από αναγκαία αυτή τη στιγμή.
Στην οικονομία ισχύει κατ’ εξοχήν το γνωμικό: «των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν». Οι εταίροι μας οι Γερμανοί, επενδύοντας 52,5% του ΑΕΠ τους στην αντιμετώπιση της επερχόμενης ύφεσης, δείχνουν να το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό.
Γιατί αν η οικονομία αφεθεί να βυθιστεί σε ύφεση και αν η ανεργία επιστρέψει και αφεθεί να εγκατασταθεί και πάλι, τότε πια θα είναι πολύ δύσκολο να επανέλθουμε σε συνθήκες ανάπτυξης, χωρίς να διέλθουμε από άλλη μια σκληρή περίοδο οικονομικών θυσιών και μεγάλου κοινωνικού κόστους.
* Του Γιάννη Α. Μυλόπουλου, Καθηγητή ΑΠΘ, Μέλους της Κεντρικής Επιτροπής Ανασυγκρότησης του «ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία»
